ŁAGANOWSKI STEPHANI JAN, nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum Akademickim
| < Poprzednie | Następne > |
JAN ŁAGANOWSKI STEPHANI (28 VIII 1625 Silnica, częstochowskie – 1694 Gdańsk), szlachcic herbu Nowina, nauczyciel języka polskiego w gdańskim Gimnazjum Akademickim. Syn Mikołaja z Łaganowa koło Proszowic i Anny z Kurowskich. Początkowo ksiądz katolicki, był przeorem i administratorem cysterskiego opactwa w Szczyrzycu, od 1652 notariuszem apostolskim, proboszczem w Ludzimierzu. W 1666 przeszedł w Królewcu na luteranizm, uczyniwszy na konsystorzu sambijskim (królewieckim) publiczne odwołanie wcześniejszego wyznania. Od tego momentu używał też urobionego od imienia nazwiska Stephani. W 1668 był polskim pastorem w Pasymie koło Szczytna. Po roku, atakowany przez polskich duchownych katolickich z Warmii, zrezygnował z urzędu i wyjechał Uppsali, następnie do Rygi, gdzie w latach 1670–1672 uczył języka polskiego. Od 1672 studiował w Niemczech na protestanckich uniwersytetach, od 1675 nauczyciel języka polskiego na Pomorzu Zachodnim w majątku Puttkamerów.
W Gdańsku od września 1678. Pojawił się w mieście w szczególnym momencie, kiedy król polski Jan III Sobieski próbował narzucić władzom Gdańska jako nauczyciela języka polskiego swojego sekretarza Adama Stylę. Rada Miejska, obawiając się, że będzie on człowiekiem króla w mieście, szukała odpowiedniego kandydata w Toruniu. Już od 6 października tego roku do 1690 był lektorem języka polskiego w Gimnazjum Akademickim i zastępcą kaznodziei polskiego w kościele/kaplicy św. Anny. W latach 1678–1679 uczył tylko w klasach wyższych, w niższych nauczał Jakub Praetorius, po jego odejściu uczył już wszystkie klasy. Początkowo uczył także prywatnie, w styczniu 1679 – za zachętą władzy Gimnazjum by nauczał "polskiego języka i mowy" – otworzył w swoim mieszkaniu dostępną dla wszystkich Szkołę Polską.
Uczyli się u niego języka polskiego i wygłaszali jako uczniowie w tym języku publiczne mowy (o pochwale języka polskiego, o pochwale Gdańska, o dokonaniach cywilizacyjnych i kulturowych na Litwie króla Właysława Jagiełły, o zwycięstwach Jana III Sobieskiego) m.in. późniejsi burmistrzowie gdańscy Gottfried Bentzmann i Karl Ernst Bauer. Dla uczniów opracował rozmówki polsko-niemieckie (nie ukazały się drukiem) Colloquia (1676) i zbiór wzorów listów polskich Epistolographia Polonica (1680). Autor łacińskich i polskich wierszy okolicznościowych, w których rozwijał motywy bożonarodzeniowe, noworoczne i pochwalne (m.in. na cześć nowo obranych burmistrzów Gabriela Krumhausena (1685) i Constantina Ferbera (1697)). Do utworów tego typu należała Muza polska (wydana w 1686), opiewająca sukcesy militarne i mądrość króla Jana III Sobieskiego. M.in. jego wiersz żałobny w języku polskim znalazł się w zbiorze żałobnych utowrów (pisanych po łacinie, hebrajsku i niemiecku) żegnających rektora Gimnazjum Akademickiego Georga Segera (1678).
Ze względu na niewystarczające pobory jakie otrzymywał jako lektor (trzykrotnie niższe niż profesorowie), w 1682 i 1683 zwracał się władz miasta z prośbą o wypłatę zasiłku, w 1682 otrzymał także zwolnienie z opłaty za mieszkanie. Od 1690 sparaliżowany, w następnych dwóch latach ponownie prosił o wypłatę zasiłku, zamieszkał wraz z poślubioną jeszcze w Rydze żoną w gdańskim szpitalu św. Ducha.
Bibliografia:
Praetorius Ephraim, Athenae Gedanenses sive commentarius historico-chronologicus succinctus originem et constitutionem Gymnasii Dantisci … itemque recensionem superiorum ejus antistitum..., Lipsiae 1713, s. 138-139.
Kotarski Edmund, Gdańska poezja okolicznościowa XVII wieku, Gdańsk 1993 (przez indeks).
Nowak Zbigniew, Świderska Anna, Jan Stephani Łaganowski, lektor języka polskiego w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, „Rocznik Gdański”, t. 29/30, 1960/1961, s. 333-348.
Nowak Zbigniew, Łaganowski Jan, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 97-98.
Pniewski Władysław, Język polski w dawnych szkołach gdańskich, Gdańsk 1938, s. 110-117.
