ŻYLICZ MACIEJ, profesor nauk biologicznych
| < Poprzednie | Następne > |
MACIEJ ŻYLICZ (ur. 21 IX 1953 Gdańsk), profesor w dyscyplinie biochemia i biologia molekularna. Syn Andrzeja Żylicza, magistra inżyniera, absolwenta Politechniki Gdańskiej (PG) i lekarki Marii Grażyny Żylicz, absolwentki pierwszego roku Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Gdańsku.
Szkołę podstawową i dwie pierwsze klasy szkoły średniej ukończył we Wrocławiu, w 1972 ukończył VII Liceum Ogólnokształcące w Zielonej Górze, w klasie o profilu sportowym. Od 1972 studiował na Uniwersytecie Gdańskim (UG) fizykę doświadczalną i biologię, w 1977 uzyskał tytuł magistra fizyki. W 1980, na podstawie rozprawy Oddziaływanie między fagowymi białkami replikacyjnymi DNA bakteriofaga lambda i błoną minikomórek Escherichia coli, uzyskał doktorat z biochemii (przewód w Akademii Medycznej w Gdańsku, promotor: prof. Karol Taylor). W latach 1982–1984 odbył staż naukowy w University of Utah oraz Stanford University (USA).
Od 1973 związany z opozycją demokratyczną, m.in. w 1976 sygnatariusz „Listu 66” do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W latach 1980–1989 wiceprzewodniczący i przewodniczący Komisji Zakładowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” UG. Po ogłoszeniu stanu wojennego stał na czele strajku okupacyjnego na UG (13–15 XII 1981). Po wyborach do Sejmu RP w 1989 wycofał się z polityki, poświęcając się nauce.
Od 1986, na podstawie dorobku i rozprawy Aparat enzymatyczny bakterii Escherichia coli uczestniczący w replikacji DNA plazmidowego zawierającego sekwencje ori pochodząca od faga lambda, doktor habilitowany (z zakresu biologii molekularnej, przewód w Instytucie Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie). Od 1991 profesor UG (uczelniany), od 1992 profesor tytularny, profesor zwyczajny od 1996. W latach 1980–1994 pracował w Zakładzie Biochemii Wydziału Biologii, Geografii i Oceanologii UG, w Zakładzie Biochemii. Od 1985 kierownik Pracowni Biofizyki, od 1990 kierownik Katedry Biologii Molekularnej. W latach 1994–1999 kierownik Katedry Biologii Molekularnej i Komórkowej w Międzyuczelnianym Wydziale Biotechnologii UG-AMG. Od 1990 do 1993 prorektor do spraw nauki i współpracy z zagranicą UG. W 1993–1994 visiting professor w Instytucie Onkologii w University of Utah. Od 1999 do 2018 kierownik Zakładu Biologii Molekularnej w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.
Specjalista w zakresie biochemii i biologii molekularnej białek szoku termicznego. Jako pierwszy wyizolował i opisał biochemiczne własności białek szoku termicznego (1984). Wraz z gdańskim zespołem (ośmiu doktorantów i czterech doktorów) zidentyfikował poszczególne etapy prowadzące do inicjacji replikacji DNA bakteriofada lambda, odkrył opiekuńczą rolę (ang. Molecular chaperone activity) białek szoku termicznego w inicjacji replikacji fagowego DNA oraz rozpuszczenia agregatów białkowych. Kierowany przez niego zespół przedstawił także pierwszy dowód na to, że białka opiekuńcze współdziałają z proteazami w przygotowaniu substratów białkowych do hydrolizy. Nowo utworzony zespół w Warszawie (po 1999), kierowany przez niego i jego żonę, profesor Alicję Żylicz, rozpoczął prace naukowe nad udziałem białek szoku termicznego w transformacji nowotworowej. Badania jego zespołu skupiły się na raku piersi i doprowadziły do odkrycia, że białka szoku termicznego są niezbędne do aktywacji białka p53 odpowiedzialnego za zahamowanie transformacji nowotworowej. Gdy jednak gen kodujący białko p53 jest zmutowany, te same białka szoku termicznego powodują nabywanie przez zmienione białko p53 aktywności onkogennych. Zespół wykazał, że pacjentki chore na raka piersi, których komórki nowotworowe mają mutacje w genie TP53 oraz nadprodukują onkogen MDM2 (ok 8% wszystkich pacjentek z rakiem piersi), mają mniejsze szanse przeżycia, a także, że wymienione wyżej mutacje indukują oporność na chemioterapię. Ponadto zespół wykazał, że poziom ekspresji wybranych genów kodujących białka szoku termicznego wyznacza sygnaturę pozwalającą przewidzieć wynik kliniczny w leczeniu raka piersi.
Członek pięciu krajowych i zagranicznych akademii. Od 1994 członek-korespondent, od 2007 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, od 2011 członek-korespondent polskiej Akademii Umiejętności, członek Academii Europaea, Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina (Niemiecka Akademia Nauk Przyrodniczych Leopoldina), od 2010 European Organisation for Research and Treatment of Cancer (Europejska Akademia Badań nad Rakiem). Członek trzech stowarzyszeń naukowych (w których członkostwo zależy od wyborów): European Molecular Biology Organization EMBO (Europejska Organizacja Biologii Molekularnej, od 1999, w latach 2003–2007 był członkiem jej rady), American Society of Biochemistry and Molecular Biology (Amerykańskie Towarzystwo Biochemii i Biologii Molekularnej, od 1995) i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Piastował wiele funkcji związanych z zarządzaniem nauką w Polsce i UE. W latach 1997–2000 członek Zespołu KBN, w 2000-2004 członek KBN (w tym w 2001–2002 przewodniczący Komisji Nauk Podstawowych Komitetu Badań Naukowych). Delegat Polski w EMBC (2000–2004), European Science Foundation (2008–2010), członek panelu selekcyjnego w programie Young Investigator Programme (2001–2003), przewodniczący Panelu
LS1 ERC Advanced Grant (2008–2010, Europejskiej Rady ds. badań naukowych), członek panelu wybierającego nowych członków ERC (2010–2014), członek panelu wybierającego prezydenta ERC (2018–2019), przewodniczący zespołu selekcyjnego członków Rady NCN (2010–2015), ekspert w programie budowania centrów doskonałości naukowej Dioscuri MPS-NCN (od 2019). Ponadto członek jury międzynarodowego programu L’Oréal- UNESCO for Women in Science (2014–2016) oraz The Federation European Biochemical Society i EMBO Women in Science Award (2007–2016). Od 2020 członek jury, które przyznaje Europejską Nagrodę Naukową finansowaną przez Fundację Körberga. W 2005 powołany na stanowisko prezesa Zarządu FNP. Doradca społeczny Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej od 3 IX 2010 do 5 VIII 2015.
W 1992 otrzymał Nagrodę Naukową Miasta Gdańska im. Jana Heweliusza ( nagrody miasta Gdańska: kulturalne i naukowe), w 1999 laureat Nagrody Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, w 2002 nagrody Prezesa Rady Ministrów za osiągnięcia naukowe, w 2019 Nagrodę Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za całokształt dorobku. Doktor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (2007), UG (2011) i Uniwersytetu Jagiellońskiego (2013). Trzykrotny laureat wraz z zespołem Nagrody im. Jakuba Karola Parnasa za najlepszą pracę z zakresu biochemii wykonaną w polskich laboratoriach (1996, 2007, 2010). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1998), Krzyżem Oficerskim (2008) i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2015), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1998), Medalem Leona Marchlewskiego (2001), Medalem Zasłużonemu Akademii Medycznej w Gdańsku (2006).
