BRAMY WOKÓŁ KOŚCIOŁA ŚW. BARTŁOMIEJA
.jpg){kind=small}
BRAMY WOKÓŁ KOŚCIOŁA ŚW. BARTŁOMIEJA. Prostokątna działka o powierzchni 435 m², na której wzniesiono kościół św. Bartłomieja, otoczona była murem, o łącznej długości 128 m, z czterema bramami. Tzw. plan sztokholmski z około 1600 ukazuje dwie bramy od strony współczesnej ul. Gnilnej, przy narożnikach wschodnim i zachodnim, oraz trzecią, zaznaczoną tylko kreską, we wjeździe od współczesnej ul. Łagiewniki. Czwarta brama mogła znajdować się od strony nieistniejącej już ul. św. Bartłomieja, łączącej współczesne ul. Gnilną z ul. Heweliusza (za pozostałość tej ulicy możemy uznać brukowane dojście do tylnego wejścia do Galerii Handlowej Madison.
Widok muru szczegółowo prezentuje sztych Petera Willera dołączony do dzieła Reinholda Curickego z 1687. Mur od strony ul. Gnilnej i ul. Łagiewniki prezentuje się tak samo jak współcześnie: ceglany, nieotynkowany, przykryty daszkiem z ceramicznych dachówek. Mur od strony ul. św. Bartłomieja przedstawiono jest znacznie wyższy, przy narożniku północnym ukazano zaczątek późniejszej bramy.
Brama od strony ul. św. Bartłomieja, najbardziej okazała ze wszystkich, przedstawiona została przez Petera Willera w postaci symetrycznie rozmieszczonych trzech wejść: dwóch mniejszych po bokach i wyższego oraz szerszego w środku. W 1701 brama została rozbudowana do postaci znanej ze sztychów z XIX wieku. Nad belkowaniem środkowego wejścia, które mogło służyć jako wjazd dla wozów, wznosił się trójkątny naczółek ze stojącą na szczycie figurą św. Bartłomieja. Nad bocznymi wejściami naczółki były zredukowane do połowy, bez figur. Ceglane oprawy otworów bramnych, złożone ze stojących na sztorc wąskich cegieł, urozmaicały kamienne klińce z czołami, zdobionymi dekoracyjną kamieniarką. Najbogatsze, ukośne, po dwa po bokach, zworniki z maszkaronami u szczytu łuków, miały płaskorzeźbione zarysy alegorycznych figur. W XIX wieku stan muru i bramy systematycznie się pogarszał, w 1855 rozebrano ją i zbudowano na nowo, z wykorzystaniem starej kamieniarki, bez trójkątnego szczytu z figurą patrona kościoła. Mimo zapowiedzi, braków tych jak się zdaje nie uzupełniono. W styczniu 1892 sztorm zniszczył bramę wraz z całym zachodnim i północnym murem. Odbudowano tylko jego wschodnią część przy ul. Gnilnej, w długości niewykraczającej poza kościół. Na placu przed wieżą urządzono zieleniec z półkolistym trawnikiem. Wejście od zachodu zaznaczają dziś dwa słupki przedprożowe nieznanego pochodzenia, z napisem „ANNO 1735”.
W murze, oddzielającym teren od ul. Gnilnej, znajdowały się dwie bramy, widoczne na wspomnianym sztychu Petera Willera z 1687. Ich kształt był podobny do współczesnego: prostokątne, ceglane, wystające ponad mur, z prostym daszkiem z dachówek, z otworem ujętym w oprawę z wąskich cegieł, zamkniętym u góry łukiem koszowym. Zachodnia brama, położona na wprost wieży kościoła, posiadała ozdobny szczycik. Wschodnia znajdowała się, tak jak i współcześnie, blisko narożnika.
W skróconym murze, odbudowanym po katastrofie 1892, zlokalizowano zachodnią bramę. Otrzymała postać podobną jak brama wschodnia, ale o większej rozpiętości. W latach międzywojennych mieszkający w sąsiedztwie murarz zbudował na nowo, na własny koszt, mur przy ul. Gnilnej. Zmarł, nie ukończywszy prac na odcinku wzdłuż ul. Łagiewniki. 23 XI 2004 wichura zwaliła fragment muru przy Gnilnej, który śmiertelnie przygniótł przechodzącą obok lekarkę, Larisę Bitel. Przy odbudowie umieszczono na murze przypominającą o tym tablicę. Na bramie zachodniej pojawił się krzyż, nieprzypominający krzyża charakteryzującego od wieków ten kościół, takiego jak np. na wschodnim szczycie.
Na południowym końcu starego muru przy ul. Łagiewniki, jedynego odcinka otynkowanego przed 1836, wzniesiono budynek z adresem Łagiewniki 6. Nazywany był Domem Kustosza, rozebrany został po 1945. Między nim a kamieniczką Łagiewniki 7 znajdowała się ceglana brama, otynkowana, z przejazdem w oprawie z kamiennymi klińcami i zwornikiem, zamkniętym u góry pełnym łukiem. We fryzie pod trójkątnym szczytem była data 1765. W 1945 brama uległa zniszczeniu.
W XIX wieku wydzielono z należącego do kościoła terenu obszar między nim a murem na północy i wschodzie i oddzielono go krótkimi poprzecznymi murami, ukazanymi na planie plan Buhsego z lat 1866–1869. Do dziś przetrwał mur od narożnika kościoła przy wieży do domku Zaułek Św. Bartłomieja nr 3 (pracownia ksero). Mur ma trzy wnęki, dwie zamknięte pełnymi łukami, jedna ostrołukiem, we wnęce przy domku znajduje się drewniana brama. Zamiast muru między kościołem i murem przy Łagiewnikach współcześnie ustawiono drewniany płot z prostą bramą.
