CALOW ABRAHAM, rektor Gimnazjum Akademickiego
| < Poprzednie | Następne > |
ABRAHAM CALOW (Calov; Kalau; Calovius) (16 IV 1612 Morąg (Mohrungen) – 25 II 1686 Wittenberga), matematyk, filozof, przedstawiciel luterańskiej ortodoksji, pastor kościoła św. Trójcy, rektor Gimnazjum Akademickiego. Syn Petera (zm. 1631), urzędnika sądowego elektorów brandenburskich i Katheriny (zm. 30 IX 1629), córki burmistrza Morąga Georga (Daniela) Spiessa i Magdaleny von Randau.
Po ukończeniu miejskiej szkoły w Morągu uczył się w gimnazjum w Toruniu (1624) i Królewcu (1625), wrócił do Morąga z powodu szalejącej dżumy. W lutym 1626 z elektorskim stypendium immatrykulował się na uniwersytecie w Królewcu, na kierunku sztuki wyzwolone, gdzie słuchał wykładów m.in. Samuela Fuchsa, Sigismunda Weiera, Laurentiusa Wegerusa, Johanna Straußa, Alberta Linemanna i Christopha Eilarda. Od 1632 magister filozofii. Następnie studiował teologię, jego nauczycielami byli m.in. Johann Behm, Andreas Mylius i Celestyn Myślenta. Od września 1634 przebywał w Roztocku, zamieszkał u Johanna Quistorpa Starszego, przez trzy lata prowadził publiczne i prywatne wykłady z filozofii i teologii. Zawierucha wojenna uniemożliwiła mu kontynuację studiów teologicznych w Jenie i Wittenberdze. W 1636 okazjonalnie przebywał w Strzałowie (Stralsund), na uniwersytecie w Gryfii (Greifswald) i w Danii. 22 VI 1637 doktoryzował się z teologii w Rostocku. Jeszcze w tym samym roku w Królewcu został adiunktem fakultetu filozofii, w 1640 (w wielu 28 lat) objął profesurę nadzwyczajną w katedrze teologii. Brał udział w elektorskich wizytacjach w Sambii. Przyjaźniąc się z profesorem królewieckiej uczelni i poetą Simonem Dachem wszedł za jego pośrednictwem do kręgu poetów i muzyków {Königsberger Dichterkreis). Ortodoksyjny wyznawca luteranizmu, dał się poznać jako wybitny polemista z kalwinistami, synkretystami, zwolennikami irenizmu (w tym ostatnim wypadku na gruncie gdańskim polemizował zwłaszcza z innym z profesorów Gimnazjum, Heinrichem Nicolaim).
W Gdańsku, po powołaniu przez Radę Miejską, w latach 1643–1650 był pastorem kościoła św. Trójcy, profesorem teologii i rektorem Gimnazjum Akademickiego. Witano go kilku tomikami utworów poetyckich, w tym m.in. autorstwa Johanna Botsacka, Johanna Mochingera, Johanna Jacoba Cramera. W grudniu 1643 wygłosił w Gdańsku inauguracyjne przemówienie skierowane przeciwko arianom. Uczestnik wspólnego zjazdu katolików z luteranami (Colloquium charitativum) w 1645 w Toruniu, gdzie jako jeden z przywódców skrzydła luterańskiego występował przeciw synkretyzmowi i wszelkim porozumieniom. Był założycielem fundacji Aerarium pauperum studiosorum. Cieszył się w Gdańsku zasłużoną sławą, jego na nazwisko przyciągało w mury Gimnazjum Akademickiego rzesze uczniów. W 1650, w okresie sporów w Gdańsku między luteranami a kalwinistami, ustąpił z zajmowanych funkcji.
Od 31 VII 1650 – z poparciem dworskiego kaznodziei Jacoba Wellera – został profesorem fakultetu teologii na uniwersytecie w Wittenberdze. 6 X 1650 wygłosił w gimnazjalnym audytorium łacińską mowę pożegnalną. Żegnano go przy wyjeździe z Gdańska okolicznościowymi utworami, m.in. Abrahama Heyse, Nathanaela Dilgera, Johanna Fabriciusa (Schmidta), pastor kościołą św. Katarzyny Walthera Magirusa, pastora kościoła sw. Barbary Wilhelma Schlota i drugiego pastora tegoż kościoła Friedricha Söhnera, diakona kościoła NMP Friedricha Scheninga, diakona kościoła św. Bartłomieja Friedricha Zwickera, diakona kościoła św. Jana Johannesa Albinsua, kaznodziei kościoła św. Jakuba Melchiora Pauliego, Johanna Heiniusa od św. Anny, Johannesa Lasseniusa z Lazaretu, Johanna Sivertza kaznodziei ze szpitala św. Gertrudy, Christopha Pambiusa diakona św. Trójcy i Oswalda Endlera, a także tych, którzy wcześniej witali go w Gdańsku. Na uniwersytecie w Wittenberdze aż 19 razy piastował godność dziekana fakultetu teologicznego. Od listopada 1650 był też członkiem wittenberskiego Konsystorium i kaznodzieją zastępującym starzejącego się Paula Röbera, pastora miejskiego kościoła. Po jego śmierci (18 III 1651) wybrany w 1652 w jego miejsce i mianowany przez księcia elektora saskiego Johanna Georga II Wettyna generalnym superintendentem Saksonii.
Pozostając już do końca życia w Wittenberdze, zajął się wyłącznie sporami teologicznymi i publikacjami, w których polemizował z katolikami, kalwinistami i socynianami (arianie), a szczególnie z synkretystami, zwłaszcza z ich czołowym przedstawicielem, Georgiem Calixtem (z którym pozostawał w sporze od czasu toruńskiego Colloqium charitativum (1645)). Wdał się w ostry spór z nadwornym kaznodzieją w Królewcu, Christianem Dreierem, w konsekwencji którego elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm 27 VIII 1662 wydał edykt zakazujący brandenburskim studentom kształcenia się na fakultetach filozofii i teologii uniwersytetu w Wittenberdze. Jego polemiczny charakter doprowadził do poróżnienia się i z własnym księciem, elektorem saskim Johannem Georgiem II, bez zgody którego opublikował dzieło Historia Syncretismi (1682).
Autor prac z zakresu teologii, m.in. Metaphysica divina (1640), Scripta philosophica (1673), Theologia apostolicus Romana (1648) i głównego dogmatycznego, niedokończonego, dwunastotomowego dzieła Systema locorum theologicorum (1655-1677). Bardzo ceniona była Biblia Lutra z jego komentarzami (Heilige Bibel nach Herrn Martini Lutheri Dolmetschung und mit Anführung von Lutheri deutschen und verdeutschen Schriften abgefasst, 1682), zwana Biblią Calova. Był autorem okolicznościowych utworów, m.in. z okazji drugiego małżeństwa Johanna Botsacka i kolejnego po jego śmierci, także z okazji ślubu Barbary, córki burmistrza Heinricha Fredera (1647).
Był sześciokrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa, zawartego w listopadzie 1637 z Barbarą (zm. 1639 w Królewcu), najstarszą córką elektorskiego radcy Christopha Martiniego i jego żony Judith Schultze, miał jedną córkę, Annę Catharinę (9 III 1639 Królewiec – 22 III 1667 Wittenberga), zamężną 2 VI 1657 z Johannem Deutschmannem.
Drugie małżeństwo zawarł w Królewcu 20 VII 1640 z Reginą (23 III 1614 Królewiec – 30 V 1658 Wittenberga, na suchoty), córką elektorskiego radcy w Królewcu i byłego burmistrza Knipawy (Kneiphof) Michaela Friese (zm. 1651) i Barbary von Müllheim (zm. 1640). Z tego związku znane są dzieci: Abraham (26 VIII 1641 Królewiec – 26 III 1662 Wittenberga), od marca 1646 uczeń Gimnazjum Akademickiego, od 2 X 1657 student na uniwersytecie w Wittenberdze, 10 I 1662 zapisany na uniwersytet w Królewcu, zmarły tuż po uzyskaniu tytułu magistra; Regina (29 VI 1643 Królewiec – 7 I 1664 Wittenberga), zamężna 1633 z prawnikiem Wilhelmem Leyserem II; Anna Maria (ur. w Gdańsku, żyła 12 tygodni); syn NN (ur. w Gdańsku, zmarł przy urodzeniu); Michael (ur. 1650 w Gdańsku, żył cztery tygodnie, żegnali go wierszami żałobnymi Johann Conrad Hedenius i pastor Caspar Prüffer); Dorothea (1650 Gdańsk – 27 VIII 1651 Wittenberga); Christian Michael (13 XI 1652 Wittenberga – 25 XII 1652 Wittenberga) oraz Johann Fabian (4 III 1655 Wittenberga – 21 III 1655 Wittenberga).
Trzecia jego żoną była od 7 VI 1659 Dorothea Elisabeth (zm. 26 III 1662 Wittenberga), córka teologa Johanna Hülsemanna i Sophii Barwasser. Małżeństwo pozostało bezdzietne.
2 VI 1663 poślubił Coscilię (zm. 3 IX 1663 Wittenberga), córkę lipskiego prawnika Enocha Heylanda i Magarethe, córki Polykarpa Leysera Starszego. Z tego małżeństwa dochował się syna, Abrahama Calova II (1663 Wittenberga – 1684 Gießen).
Piąte małżeństwo zawarł 13 XI 1666 z Cathariną Elisabeth (zm. 4 III 1684 Drezno (Dresden)), córką saskiego lekarza dworskiego Johanna Nestera i Marii Schröder. Mieli trójkę dzieci: Annę Sophię (26 VIII 1667 Wittenberga – 21 XI 1667 Wittenberga), Johannę Elisabeth (13 III 1669 Wittenberga – 23 IV 1669 Wittenberga) oraz Johanna Georga (19 VII 1670 Wittenberga – 19 XI 1670 Wittenberga).
Szóste małżeństwo zawarł 3 IX 1684 z Johanną Dorotheą, córką luterańskiego dogmatyka, wykładowycy logiki, filozofii i teologię na uniwersytecie w Wittenberdze Johanna Andreasa Quenstedta (1617–1688) i Anny Sabiny Scharf. Małżeństwo pozostało bezdzietne.
Zmarł osłabiony atakiem apopleksji, w kościele w Wittenberdze wzniesiono mu epitafium.
Bibliografia:
Album Academiae Vitebergensis, Bd. 6, s. 102; www.deutsche-digitale-bibliothek.de.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 2, Leipzig 1911/1912, s. 30.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 152.
Gaß Wilhelm, Calov Abraham, w: Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. 3, Leipzig 1876.
Kunze, Calovius (Kalau) Abraham, w: Realencyklopädie für protestantische Theologie und Kirche, Bd. 3, Leipzig 1897.
Mokrzecki Lech, Calovius Abraham, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1993.
Schüssler Hermann, Calov Abraham, w: Neue Deutsche Biographie, Bd. 3, Berlin 1957.
Wallmann Johannes, Calov Abraham, w: Theologische Realenzyklopädie, Bd 7, Berlin-New York 1981.
Wallmann Johannes, Abraham Calov – theologischer Widerpart der Religionspolitik des großen Kurfürsten, w: 700 Jahre Wittenberg. Stadt, Universität, Reformation, Weimar 1995.
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.-18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 2, 148.
