FALCK JEREMIASZ, miedziorytnik, rytownik, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
XVII wieku
JEREMIASZ FALCK (1609 Gdańsk? – 3 II 1677 Gdańsk), miedziorytnik, rytownik (podpisywał się Polonus, Gedanensis), patron gdańskiej ulicy. Syn Michaela (około 1575 Toruń – kwiecień 1624 Gdańsk), profesora Gimnazjum w Toruniu, pastora w Langenau, od 1619 diakona w kościele św. Bartłomieja w Gdańsku, oraz poślubionej w 1607 Sary Rossau, córki rajcy z Heiligenhafen (Szlezwik-Holsztyn), ponownie zamężnej za Nicolausa Hufauffa. Starszy brat Johanna (1620 – 1657(?)) i Michaela (gdzie bliższe dane o ojcu).
W latach 1630–1639 uczył się w Gdańsku złotnictwa, zapewne u Petera Rantzenkramera i rytownictwa, zapewne u Wilhelma Hondiusa. W latach 1639–1646 pracował w Paryżu (powstała tam seria rycin Cztery pory roku), od 1646 do 1649 w Gdańsku, gdzie na zamówienie Rady Miejskiej zrobił płytę miedziorytniczą z widokiem bramy triumfalnej wystawionej z okazji przyjęcia w Gdańsku królowej polskiej Ludwiki Marii Gonzagi. Wykonał ryciny przedstawiające Złotą Bramę i umieszczone na niej poszczególne figury alegoryczne.
W latach 1649–1654 pracował na dworze królowej Szwecji Krystyny, uzyskując tytuł i pensję nadwornego sztycharza, miał pracownię w zamku królewskim. Nadal utrzymywał kontakty z Gdańskiem, w 1650 brał tu ślub, a po śmierci królowej Krystyny w 1655 powrócił do miasta. Z obawy przed oblężeniem Gdańska przez wojska szwedzkie ("potop" szwedzki) wyjechał w tym jeszcze roku do Kopenhagi. Nie znajdując tu zainteresowania przeniósł się do Amsterdamu, gdzie wykonał ryciny do katalogu kolekcji burmistrza Gerarda de Reynsta. W 1657 przeniósł się do Hamburga, m.in. wykonał tu 16 rycin o tematyce botanicznej, przedstawiających różne gatunki kwiatów i roślin. W 1664 powrócił na stałe do Gdańska.
Autor około 500 sztychów: scen biblijnych i alegorycznych, portretów, w tym portretu króla polskiego Władysława IV i jego żony Ludwiki Marii Gonzagi, polskich senatorów Łukasza Opalińskiego i Bogusława Radziwiłła, gdańszczan, wzorników wyrobów złotniczych, kopii miedziorytniczych obrazów historycznych i religijnych. Posługiwał się własnym stylem przy rytowaniu portretów: w owalu, z profilu; miedzioryty wykonywał głównie według portretów Daniela Schultza. Współpracował przy ilustrowaniu dzieł Jana Heweliusza, rytował m.in. jego pierwszą znaną podobiznę (według portretu Helmicha Twenhusena), otwierającą Selenographię (1647).
9 VI 1650 w kościele św. Piotra i Pawła poślubił Annę, córkę Arenda Mercatora (zm. 1643 Gdańsk) i Anny (ur. około 1595). Ojciec 1/ Gerhardta (13 VIII 1657 Królewiec – zmarłego 29 IV, pochowanego 8 V 1727 w kościele św. Piotra i Pawła w Gdańsku), od 1694 złotnika i miedziorytnika w Gdańsku, od 21 VII 1696 posiadającego obywatelstwo Gdańska, od 14 X 1697 w kościele św. Piotra i Pawła żonatego z Elisabeth (zm. 13 III 1725), córką Georga Spaldinga, ojca czwórki dzieci ochrzczonych w tymże kościele: Daniela Gottfrieda (ur. 29 VIII 1698), który 18 VI 1725 w tym samym kościele ożenił się z Florentine (chrzest 2 VII 1696), córką kupca Daniela Schupeliusa (1667–1725); 2/ Andreasa Gerharda (ur. 19 XII 1700), mistrza złotniczego, ożenionego około 1726 z Evą Juliane Kleinfeld; 3/ Anny Elisabeth (ur. 13 VII 1703) oraz 4/ Antona Jeremiasza (ochrzczonego 5 XII 1706), mistrza złotniczego, od 12 IX 1730 żonatego z Anną Christiną, córką Johanna Derschaua, po raz drugi od 22 XI 1734 z Anną Marią, córką Michaela Neuwerka; ojca siedmiorga dzieci.
Pochowany w kościele św. Piotra i Pawła. Patron ulicy w Gdańsku–Stogach (do 1945 Siedlungsstraße). 31 V 2011 jego imię otrzymał gdański tramwaj Pesa Swing 120NaG nr 1028. Największą kolekcję jego grafik posiada Polska Akademia Nauk Biblioteka Gdańska.
Bibliorgrafia:
Block J. C., Jeremias Falck sein Leben und seine Werke mit vollständigen alphabetischen und chronologischen Register sämmtlicher Blätter sowie Reproductionen nach des Künstlers besten Stichen, Danzig 1890.
Gosieniecka Anan, Falck Jeremiasz, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. I, Gdańsk 1993, s. 397–399.
