FATYGA JAN, funkcjonariusz Urzędu Bezpieczeństwa, urzędnik, prawnik
| < Poprzednie | Następne > |
JAN FATYGA (3 VI 1928 Glinnik pow. lubartowski – 3 XI 1976 Warszawa?), funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej (MO) i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (UB), urzędnik państwowy, prawnik. Syn rolnika, następnie robotnika Stanisława (zm. 1944) i Karoliny z domu Gryta. Do szkół powszechnych uczęszczał w Michowie, Warszawie i Wielkiem (do 1942 łącznie ukończył siedem klas). Okres II wojny światowej spędził z matką na gospodarstwie w Glinniku (ojciec, podobno związany z Komunistyczną Partią Polski, pozostał w Warszawie; w czasie wojny miał należeć do Gwardii/Armii Ludowej i ukrywać się).
Według niektórych źródeł od lutego 1944 należał do oddziału Armii Ludowej (AL), działał pod pseudonimem „Jastrząb”, oraz do Polskiej Partii Robotniczej (PPR). Po wyparciu Niemców z Lubelszczyzny wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego, skąd został skierowany do organów bezpieczeństwa państwa. Od 1 IX 1944 służył jako funkcjonariusz MO, początkowo w Lublinie, następnie w Komendzie Powiatowej w Otwocku; mówi się, że przez pewien czas miał być też zastępcą dowódcy plutonu operacyjnego Urzędu Bezpieczeństwa w Otwocku. Od listopada 1944 należał do ochrony osobistej Ignacego Logi-Sowińskiego (pełnomocnika Komitetu Centralnego PPR na Lubelszczyznę, następnie pełnomocnika Rządu Tymczasowego na województwo łódzkie i I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PPR w Łodzi). Od 20 marca do 1 czerwca 1945 był słuchaczem Centralnej Szkoły Oficerskiej Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) w Łodzi, po której skierowano go do Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) w Gdańsku.
Od 18 VI 1945 pracował w Gdańsku kolejno jako referent w Sekcji 5 Wydziału I, Sekcji 4 Wydziału IV i w Wydziale Morskim. Po likwidacji tego ostatniego skierowany został do służby w Oddziale Informacji Wojsk Bezpieczeństwa Wewnętrznego jako oficer kontrwywiadu. Przeniesiony następnie do służby w MO, był starszym oficerem w Komendzie Miejskiej w Gdyni (od 24 VII 1946), referentem kartoteki i ewidencji w Wydziale Specjalnym Komendy Wojewódzkiej w Gdańsku (od 30 XI 1946), oficerem Wydziału Specjalnego Komendy Powiatowej w Tczewie (od 29 IX 1947) i oficerem śledczym Referatu Dyscyplinarnego Sekcji 3 Wydziału VI Komendy Wojewódzkiej w Gdańsku (od 1 I 1950). W lutym 1951 został przeniesiony dyscyplinarnie do dyspozycji komendanta wojewódzkiego MO i od 1 III 1951 skierowany na stanowisko referenta Sekcji 2 Wydziału III KW MO. Początkowo służył w stopniu starszego sierżanta podchorążego, od 1947 chorążego.
W trakcie pracy w organach bezpieczeństwa państwa podawano w wątpliwość jego przynależność do AL i PPR ze względu na młody wiek. Wątpliwości wzbudzało również domniemane zatrzymanie go przez członków Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) i trzydniowe uwięzienie, z którego udało mu się zbiec, miało się to wydarzyć podczas przebywania na urlopie w Glinniku po szkole MBP. Niesłusznie podejrzewano go o przynależność do związanej z NSZ organizacją Służba Cywilna Narodowa. Był oceniany jako mało wydajny i opieszały w pracy, poświęcający więcej czasu na działalność polityczną. Odszedł na własną prośbę w związku z niewyjaśnionymi zarzutami. W lutym 1962 złożył podanie o ponowne przyjęcie do służby, rozpatrzone negatywnie.
Po zwolnieniu z organów bezpieczeństwa skierowano go do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej (PMRN) w Gdańsku na stanowisko kierownika Referatu do Spraw Wyznań (RdsW), które objął 4 V 1951. Opuścił je 5 VIII 1952 w związku z powołaniem na szkolenie wojskowe w Szkole Oficerów Rezerwy w Działdowie. Po jego ukończeniu powrócił do PMRN, w którym od 15 XI 1952 powierzono mu stanowisko p.o. kierownika Wydziału Kwaterunkowego, następnie p.o. kierownika Wydziału Wojskowego (1 I 1953 – 20 I 1953). Informacje o jego represyjnej działalności wobec Kościoła i zakonów (miał m.in. przesiedlać zakonnice do męskich domów zakonnych) dotarła do prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego. Przeniesiony został do Oddziału Obrotu Artykułami Spożywczymi Powszechnej Spółdzielni Spożywców (PSS) w Gdańsku-Wrzeszczu, gdzie krótko pracował jako kierownik działu kontroli wewnętrznej lub kancelarii wewnętrznej. Od 1 III 1953 (lub 15 IV 1953) władze partyjne powierzyły mu ponownie pracę „na odcinku kleru katolickiego” – objął stanowisko sekretarza biura Okręgowej Komisji Księży (OKK) przy Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) w Gdańsku, czyli lokalnej organizacji ruchu księży „patriotów”. Pracował tam do 29 X 1953.
W październiku 1953 skierowano go do Szkoły Prawniczej Prokuratury Generalnej (PG) w Zabrzu (29 X 1953 – 29 VIII 1954). Po jej ukończeniu otrzymał nakaz pracy na stanowisko asesora w Prokuraturze Wojewódzkiej w Olsztynie od 1 IX 1954, jednak już 21 IX 1954 przeniesiono go do Prokuratury Powiatowej w Pułtusku, gdzie pracował kolejno jako podprokurator powiatowy (od 1 X 1954), p.o. prokurator powiatowy (od 13 XII 1954) i prokurator powiatowy (od 15 III 1955), następnie w Prokuraturze Powiatowej w Żyrardowie jako prokurator powiatowy (od 1 XI 1956), w Prokuraturze Wojewódzkiej w Warszawie w rejonie śledczym Wydziału II Śledztw i Dochodzeń jako podprokurator (od 1 XI 1957) i wiceprokurator wojewódzki w nadzorze terenowym (od 22 XII 1960). Ze względów zdrowotnych odszedł na własną prośbę z końcem 1963.
W trakcie pracy w prokuraturze, na podstawie świadectwa ukończenia Szkoły Prawniczej PG, w 1955 rozpoczął studia zaoczne na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego i ukończył je 29 VI 1961 obroną pracy magisterskiej i uzyskaniem tytułu magistra prawa. W późniejszych latach pracował w Warszawie jako radca prawny w Zjednoczeniu Kopalnictwa Surowców Chemicznych (1964–1966) i Polskich Liniach Lotniczych „LOT” (1966–1971) oraz jako adwokat w Zespole Adwokackim nr 1 w Grodzisku Mazowieckim (1972–1974), następnie w Warszawie.
Był aktywnym działaczem PPR, a od 15 XII 1948 Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), pełnił w niej szereg funkcji i stanowisk. Był m.in. II sekretarzem koła PPR w MO w Gdańsku, członkiem Komitetu Zakładowego przy KW MO w Gdańsku, członkiem Egzekutywy Komitetu Powiatowego w Pułtusku, II sekretarzem i członkiem egzekutywy podstawowej organizacji partyjnej przy Prokuraturze Wojewódzkiej w Warszawie, członkiem egzekutywy podstawowej organizacji partyjnej przy PLL „LOT”. Należał ponadto do Związku Młodzieży Polskiej (ZMP), Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (TPPR), Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD) i Związku Zawodowego Pracowników Państwowych i Społecznych (ZZPPiS).
Odznaczony Brązowym (1947) i Złotym Krzyżem Zasługi (1970), medalem X-lecia PRL (1955) i Odznaką Grunwaldzką. Od 1956 był żonaty z Hanną Janiną Szkopek (18 II 1932 – 5 VII 2009). Ojciec fizyka i doktora filozofii Mirosława Władysława Fatygi (ur. 18 III 1958). Pochowany na Cmentarzu Północnym w Warszawie.
Bibliografia:
Akta osobowe z Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku (funkcjonariusza – sygn. IPN Gd 130/1277 t. 1–2), Archiwum Państwowego w Milanówku (prokuratora – 2153/2702; partyjne – 1733/11468), Archiwum Urzędu Miejskiego w Gdańsku (urzędnika – 7550), Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego (studenta – WP/SZ/3131).
Bogdanowicz Stanisław, Skoblik Sławomir, Ks. infułat Jan Cymanowski wikariusz kapitulny diecezji gdańskiej, Gdańsk–Pelplin 2017, s. 71 i 74, 76.
Wyszyński Stefan, Pro memoria, t. 1, red. Paweł Skibiński, Warszawa 2017, s. 191–192, 244, 247.
Gucewicz Daniel, Gdańscy wyznaniowcy. Kadry administracji wyznaniowej w województwie gdańskim w latach 1950–1990, w: Gdańsk 1945–1990. Materiały–studia–analizy, t. 2, red. Sylwia Bykowska, Mirosław Golon, Gdańsk–Warszawa 2021.
