FROBÖSS HELMUT, prezydent policji
HELLMUT GUSTAV EDUARD GOTTRAU FROBÖSS (Helmut; Froböß) (8 XI 1884 Seifersdorf (Pogorzała powiat Świdnica) – 17 X 1956 Düsseldorf), prezydent policji II Wolnego Miasta Gdańska (WMG). Syn prokuratora i ziemianina Eduarda. Studiował prawo we Wrocławiu, pierwszy państwowy egzamin prawniczy zdał w 1908, a drugi w 1913. Następnie pracował jako asesor sądowy w prokuraturze w Raciborzu, w Bytomiu i Gliwicach. Zwolniony ze służby wojskowej, od sierpnia 1916 był pracownikiem w Urzędzie Lichwy Wojennej (Kriegswucheramt) we Wrocławiu, do jego zadań należało śledzenie zawyżonych cen oraz podejmowanie działań przeciwko lichwiarzom. Od połowy marca 1917 prokurator przy wrocławskim sądzie okręgowym (Landgericht), zachowując jednocześnie posadę w Urzędzie Lichwy.
Po zakończeniu I wojny światowej, w lipcu 1919 na próbę przydzielony do wydziału politycznego komendy policji w Berlinie. Na początku stycznia 1920 przyjęty do administracji spraw wewnętrznych i awansowany na radcę rządowego (Regierungsrat), co oznaczało odejście ze służby sądowniczej. Przez krótki czas był członkiem Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej (DNVP), którą opuścił w 1920. Brał udział w puczu Kappa-Lüttwitza (nieudanej próbie przewrotu monarchistycznego w Republice Weimarskiej w marcu 1920) jako „reakcyjny funkcjonariusz policji z Berlina”. Od stycznia 1921 referent w pruskim Ministerstwie Sprawiedliwości, zrezygnował wiosną tego roku „ze względu na poglądy narodowe”.
1 IV 1921 został komisarycznym dyrektorem policji II WMG, a w lipcu tego roku jej prezydentem. Był wówczas blisko związany z lokalną Partią Centrum (Zentrumspartei) i Towarzystwem Obrony Antysemityzmu (Verein zur Abwehr des Antisemitismus). Jako prezydent policji m.in.
na okres od 3 sierpnia do 13 września 1931 zawiesił wydawanie „Gazety Gdańskiej” po opublikowaniu artykułu Nowa zbrodnia na granicy polskiej, piętnującego tolerowanie przez władze Gdańska zbrodni popełnionych przez nacjonalistów niemieckich na Polakach. W maju 1932 zawiesił czasowo dziennik „Danziger Volksstimme” za artykuł o utrudnianiu przez policję kampanii wyborczej SPD (Sozialdemokratische Partei der Freien Stadt Danzig, Socjaldemokratyczna Partia Wolnego Miasta Gdańska). W październiku 1932 tymczasowo zakazał wydawania nazistowskiej gazety „Der Danziger Vorposten”, reagując na jej nawoływania do bojkotu żydowskiego biznesu.
Po wyborach powszechnych w Gdańsku w 1933, w których NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei; Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza) uzyskała większość absolutną, jego bezpośrednim przełożonym został senator ds. wewnętrznych Arthur Greiser, który cenił go jako „inteligentnego prawnika” ze względu na jego rygorystyczne podejście do partii opozycyjnych. W listopadzie 1933 tymczasowo zdelegalizował centralny organ partyjny SPD „Danziger Landeszeitung”. 26 V 1934 nakazał rozwiązanie gdańskiej KPD (Kommunistische Partei Deutschlands, Komunistyczna Partia Niemiec) i jej organizacji podległych (np. Roter Frontkämpferbund (Związek Bojowy Czerwonego Frontu)) zgodnie z prawem stowarzyszeniowym, gdyż funkcjonariusze KPD mieli posiadać broń. Podobnie 14 X 1936 zdelegalizował gdańską SPD, w której podczas przeszukania jej biura odnaleziono i skonfiskowano broń (prawdopodobnie została tam ukryta przez policyjnych informatorów).
W 1937 był inicjatorem ustawy o funkcjonariuszach policji narodowosocjalistycznej w Gdańsku, w przygotowaniu której odegrał kluczową rolę. Z tego powodu został powołany do Komisji Prawa Policyjnego (Ausschuß für Polizeirecht) Akademii Prawa Niemieckiego (Akademie für Deutsches Recht) przez Reichsführera-SS Heinricha Himmlera. Zasiadał także w komisji praw osobistych, prawa stowarzyszeniowego i zobowiązaniowego (Ausschuß für Personen-, Vereins- und Schuldrecht). 1 II 1937 wstąpił do NSDAP. Od końca lutego 1934 był członkiem wspierającym SS (Die Schutzstaffel der NSDAP; Oddziały Ochronne NSDAP). Ponadto od 1936 był członkiem Stowarzyszenia Narodowosocjalistycznych Prawników Niemieckich (Bund Nationalsozialistischer Deutscher Juristen), a także Związku Kolonialnego Rzeszy (Reichskolonialbund).
W wewnątrzpartyjnej walce o władzę pomiędzy przewodniczącym Senatu Arturem Greiserem a gauleiterem Albertem Forsterem stanął po stronie Greisera, który w przeciwieństwie do Forstera reprezentował „stosunkowo umiarkowaną politykę wobec ludności żydowskiej”. 21 I 1939 wydał zgodę na wywóz „żydowskich przedmiotów ceremonialnych” do Stanów Zjednoczonych, pod warunkiem, że uzyskane w ten sposób pieniądze zostaną przeznaczone na emigrację Żydów z Gdańska ( judaica gdańskie w Jewish Museum w Nowym Jorku).
Po mianowaniu Artura Greisera gauleiterem i gubernatorem Rzeszy w Reichsgau Posen (od stycznia 1940 Warthegau (Kraj Warty)), jesienią 1939 podążył za nim i został komisarzem sprawiedliwości, któremu zlecono utworzenie administracji sądowniczej. Początkowo powierzono mu kierowanie sprawami gospodarczymi, 11 III 1940 został mianowany prezesem Wyższego Sądu Krajowego (Oberlandesgericht; OLG) w Poznaniu, z mocą wsteczną od 1 I 1940. Podczas inauguracji 2 IV 1940 zapewnił sądownictwo w Kraju Warty, że „uczyni z Niemców przedmurze przeciwko Wschodowi” i „wyeliminuje wszelkie wpływy polskie”. Zdecydowanie opowiadał się za karaniem sądowym za zabronione kontakty seksualne między Polakami i Niemcami. Popierał wywłaszczenie ludności polskiej i wywierał nacisk na podległe mu sądy, aby przyspieszyły te procedury. Ponadto brał udział w dyskryminującym ustawodawstwie karnym i cywilnym, opiniując wnioski Ministerstwa Sprawiedliwości Rzeszy. Oprócz członkostwa w NSDAP, żądał, aby sędziowie pod jego dowództwem w okręgu OLG Poznania byli szczególnie zaangażowani w narodowy socjalizm.
Jako prezes OLG odpowiadał za skład kadrowy sądów. W Kraju Warty był także doradcą ds. prawa okręgowego i w tej roli brał także udział w opracowywaniu nowych przepisów oraz w postępowaniach, w których uczestniczyli członkowie partii. W sierpniu 1940 objął kierownictwo Poznańskiego Urzędu Egzaminacyjnego (Justizprüfungsamt Posens). Od września 1944 członek rady nadzorczej spółki zajmującej się rozbudową cukrowni w Kraju Warty. W końcowej fazie II wojny światowej wraz z rodziną uciekł do Berlina przed bitwą o Poznań (styczeń–luty 1945) i ewakuacją ludności niemieckiej, udało mu się wywieźć lub zniszczyć część akt OLG. Pod koniec stycznia 1945 objął na krótko stanowisko pełniącego obowiązki prokuratora generalnego w Wyższym Sądzie Krajowym (Oberlandesgericht) we Wrocławiu, gdzie m.in. doprowadził do zwolnienia niemieckich więźniów kryminalnych z wyrokami do jednego roku. W kwietniu 1945 został przeniesiony do Garmisch-Partenkirchen, gdzie znajdował się oddział Ministerstwa Sprawiedliwości Rzeszy.
Aresztowany 17 V 1945 przez żandarmerię amerykańską i osadzony w aresztach w Monachium i Augsburgu, a w czerwcu przeniesiony do obozu dla internowanych w Ludwigsburgu. Po zwolnieniu z internowania 20 VII 1946 pomocnik rolny w Jasberg (Górna Bawaria), a następnie tymczasowo mieszkał w Lippstadt. Tam 25 V 1948 przyznano mu w procesie denazyfikacji kategorię V (uniewinniony). W rezultacie otrzymał pełne świadczenia emerytalne. Pracował jednak nieodpłatnie w Wyższym Sądzie Administracyjnym (Oberverwaltungsgericht) w Münster. Jako emerytowany prezes OLG był asesorem w Radzie Honorowej FDP (Freie Demokratische Partei; Wolna Partia Demokratyczna), której przewodniczył w latach 1951-1953. Zamieszkał w Düsseldorfie, gdzie w 1953 starszy prokurator Sądu Okręgowego (Landgericht) wszczął przeciwko niemu śledztwo po tym, jak został oskarżony o wypaczanie wymiaru sprawiedliwości i rzekome interweniowanie w toczące się postępowania jako prezes OLG w latach 1940–1944. Jednakże tę procedurę, prowadzoną z niewielkim naciskiem, „zarzucono pod koniec września 1954, po tym jak kilku byłych sędziów byłego Kraju Warty oświadczyło, że nigdy nie prowadził on żadnej działalności sądowniczej.” Postępowanie dyscyplinarne wszczęte przeciwko niemu w 1955 w sprawie zbadania legalności jego powołania na prezesa OLG zostało umorzone wraz z jego śmiercią jesienią 1956, jednak w trakcie postępowania jego emerytura została obniżona o 30 proc.
Odznaczony Krzyżem Zasługi Wojennej II klasy bez mieczy (1941) i I klasy bez mieczy (1944) oraz Orderem Orła (Adlerorden). Od marca 1917 żonaty z córką fabrykanta Erną z domu Brella. Ojciec syna i córki Helgi (ur. 10 VI 1919 Berlin), od 18 X 1952 żonę poślubionego w Düsseldorfie Gerharda Georga Henry’ego Hallmanna (ur. 8 II 1911 Gdańsk), dyrektora handlowego wydawnictwa w Stuttgarcie.
Bibliografia:
Becker Maximilian, Mitstreiter im Volkstumskampf. Deutsche Justiz in den eingegliederten Ostgebieten 1939–1945, München 2014, s. 92, 264, 266–269.
Pommersches Geschlechterbuch, bearb. Kurt Winckelsesser, Limburg a. d. Lahn, 1971, s. 131.
https://kalliope.staatsbibliothek-berlin.de/ead?ead.id=CH-002121-2-991170502191905501.
https://kalliope.staatsbibliothek-berlin.de/ead?ead.id=CH-002121-2-991170467715905501
https://www.iz.poznan.pl/archiwum/2024/12/04/wyzszy-sad-krajowy-w-poznaniu-oberlandesgericht-posen-w-polityce-terroru-i-eksterminacji/
