GDAŃSKI 318. DYWIZJON MYŚLIWSKO-ROZPOCZNAWCZY
| < Poprzednie | Następne > |
GDAŃSKI 318. DYWIZJON MYŚLIWSKO-ROZPOCZNAWCZY (ang. No. 318 "City of Gdańsk" Polish Fighter-Reconnaissance Squadron). Pododdział myśliwsko–rozpoznawczy Polskich Sił Powietrznych (PSP; ang. Polish Air Force) Polskich Sił Zbrojnych (PSZ, ang. Polish Armed Forces) na terenie Wielkiej Brytanii w latach 1943–1946.
Formalny początek historii 318 Dywizjonu Współpracy (No.318 (Polish) Army Co-operation Squadron) przypada na 23 II 1943. Jego podstawą miała się stać część kadry z przekształcanego 309. Dywizjonu, dopełniona przez personel z innych jednostek. Jednostka utworzona w Bazie Lotniczej Królewskich Sił Powietrznych (Royal Air Force; RAF) w Detling na Wyspach Brytyjskich 20 III 1943, choć fizyczne formowanie jednostki miało się rozpocząć 15 III. Sformowana według etatu dla środkowowschodniego teatru działań wojennych.
1 IV 1943 trafiła do Detling pierwsza grupa ośmiu oficerów i 113 lotników z 301. Dywizjonu Bombowego (DB) „Ziemi Pomorskiej” i 305. DB „Ziemi Wielkopolskiej i Lidzkiej im. Józefa Piłsudskiego”. Do tej grupy dołączyła również nadwyżka osobowa 309. Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego (DM-R) „Ziemi Czerwieńskiej” i lotnicy przydzieleni przez Inspektorat PSP z innych dywizjonów bojowych oraz piloci przeszkoleni w pilotażu z innych rodzajów broni PSZ. Dowódcą był od 20 III 1943 ppłk Adam Maksymilian Wojtyga (1896–1956). Przybył do jednostki dopiero 9 IV 1943 z kursu w 41. Jednostce Szkolenia Operacyjnego (41. Operational Training Unit, OTU), obejmując formalnie dowództwo. 10 IV 1943 w dywizjonie wykonano pierwszy lot na samolocie myśliwskim Hawker Hurricane Mk. I. Według „Programu wyszkolenia”, obowiązującego od 19 IV 1943, szkolenie trwało 10 tygodni (100 godzin przeznaczono na pracę na ziemi, 230 na działania w powietrzu). 1 VI 1943 brytyjskie Dowództwo Współpracy Armii (Army Co-operation Command), pod które podlegał 318. Dywizjon (Dyon), zostało zlikwidowane, a sam dywizjon trafił do Dowództwa Lotnictwa Myśliwskiego (Fighter Command). Ta zmiana podległości pociągnęła za sobą konieczność nadania jednostce nowej anglojęzycznej nazwy, co uczyniono 29 VI 1943 przemianowując ją na No.318 (Polish) Fighter Reconnaissance Squadron. 27 VII 1943 jednostka została oficjalnie przemianowana (w j. polskim) na „318 Gdański Dyon Rozpoznawczy”. 11 XII 1943 nazwa zmienił się na „318 Dyon Myśl.Rozp.Gdański” (318. Gdański Dywizjon Myśliwsko-Rozpoznawczy).
Dywizjon nie uniknął wypadków śmiertelnych w czasie procesu szkolenia. 19 IV 1943 w wypadku lotniczym zginął porucznik (F/O) Jan Jakubowski. Kolejny poważny wypadek miał miejsce 1 VII 1943, kiedy to Hurricane pilotowany przez kapitana (F/Lt.) Jana Narewskiego zapalił się w powietrzu, jednak ciężkie poparzenia wyeliminowały go z dalszego latania. 4 XII 1943 podczas lotu ćwiczebnego, zderzyły się ze sobą dwa samoloty, pilotowane przez kapitana (F/Lt.) Jana Błaszczyka i porucznika (F/O) Jerzego Głowackiego. Piloci ponieśli śmierć na miejscu.
W Detling przeprowadzono szkolenie pilotów i personelu technicznego (182 osoby), natomiast personel pomocniczy (103 osoby) miał być dobrany i przeszkolony z zasobu dostępnego już na Bliskim Wschodzie. Po zakończeniu procesu zgrywania personelu dywizjonu i szkolenia zapadła decyzja skierowania go na Bliski Wschód, drogą morską przez Gibraltar. Dywizjon został przeniesiony pod rozkazy brytyjskiego Dowództwa Bliskowschodniego (Middle East Command, MEC). Składał się on z trzech eskadr: A, B i C (każda po dziewięć samolotów), z których trzecia była eskadrą techniczną.
15 VIII 1943 transportem kolejowym personel dywizjonu przetransportowano do portu w Liverpoolu celu zaokrętowania. W trakcie przygotowań do podróży nastąpiła zmiana na stanowisku dowódcy dywizjonu. Od 5 VIII 1943 został nim kpt. (mjr) Leszek Wielochowski (1909–1978). 16 VIII 1943 cały personel jednostki ruszył w konwoju morskim WS 33 na pokładzie HMT „Empress of Australia” w rejs do Aleksandrii w Egipcie. 29 VIII 1943 personel dywizjonu wyokrętowano. Z Aleksandrii transportem lądowym skierowano go do 22. Personalnego Centrum Tranzytowego (No 22. Personal Transit Centre, PTC) w egipskiej Almazie, 10 IX 1943 kolumna dywizjonu przybyła do miejsca docelowego jakim była Baza Lotnicza RAF Mukajbila (ang. Muqeible Airfield) koło Jalame i Nazaretu w Palestynie, w pobliżu góry Tabor. 14 IX 1943 na lotnisku wylądowało pierwsze dziewięć samolotów myśliwskich typu Hawker „Hurricane” Mk. II B z 135. Oddziału Technicznego (Maintenance Unit, MU) w Gebel Hamzi, z których sformowana została Eskadra A. 29 IX 1943 dywizjon wizytowany był przez dowódcę II Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa.
11 X 1943 rozpoczęto z Bazy Lotniczej RAF Mukajbila przeprowadzkę jednostki do nowego miejsca postoju, na lotnisko polowe w Gazie. Pierwsze transporty dotarty 12 X 1943. Na nowym miejscu znalazło się 52 oficerów oraz 279 podoficerów i żołnierzy dywizjonu. Już 21 X 1943 318 Dywizjon wziął udział w ćwiczeniach o kryptonimie „Virile” z udziałem m.in. 5 Kresowej Dywizji Piechoty. W ich trakcie przebazowano jednostkę na lotnisko polowe w Wilhelma, a 18 XI 1943 przebazowano dywizjon na lotnisko polowe El Kasasin (L.G. (Landing Ground) 207. Qassasin (Qassassin, El Kasasin) w Dolnym Egipcie.
1 III 1944 dokonano reorganizacji jednostki. Odtąd była dywizjonem składającym się z trzech eskadr, każda po sześć samolotów. 9 IV 1944 15 samolotów dywizjonu przeleciało do Bazy Lotniczej RAF Station w Helwani (ang. RAF Station Halwan), a 15 IV 1944 główną część dywizjonu przetransportowano do Aleksandrii i rozpoczęto okrętowanie na pokład brytyjskiego transportowca HT „Derbyshire”. Od 17 do 19 IV 1944 transportowano jednostkę przez Morze Śródziemne. 20 IV 1944 personel dywizjonu w całości znalazł się we włoskim porcie w Tarencie. Rzut powietrzny dywizjonu do 23 IV 1944 przebywał w Helwani, skąd 16 samolotów typu Supermarine „Spitfire” Mk V B i C wystartowało do lotu do libijskiej bazy w Marble Arch koło Benghazi przez El Adem pod Tobrukiem. 24 IV 1944 13 samolotów dywizjonu odleciało z Marble Arch do Castel Benito, 25 IV 1944 przeleciały do Katanii, do dalszego lotu do Madny wystartowało osiem samolotów. 1 V 1944 cały dywizjon znalazł się na lotnisku polowym w Trigno. Będąc w gotowości operacyjnej wszedł w skład 285 Skrzydła Rozpoznawczego RAF (No. 285 Wing RAF). Zadaniem dywizjonu było wspieranie II. Korpusu Polskiego (dowódca: gen. Władysław Anders), stanowiącego część brytyjskiej 8. Armii. 2 V 1944, w towarzystwie 208. Dywizjonu RAF (208. Squadron RAF), piloci dywizjonu wykonali pierwsze trzy loty operacyjne nad linią frontu. 17 V 1944, gdy bitwa II Korpusu Polskiego o Monte Cassino wchodziła w decydującą fazę, piloci dywizjonu wykonali osiem lotów operacyjnych i sześć nieoperacyjnych.
6 VI 1944 dywizjon został częściowo przebazowany na lotnisko polowe w San Vito. Kolejne przebazowanie, na lotnisko polowe w Tortoreto, odbyło się 25–26 VI 1944. 1 VII 1944 dywizjon otrzymał rozkaz przebazowania się na lotnisko polowe San Fermo, a 22 VII 1944 siedem samolotów Supermarine “Spitfire” Mk. V z Eskadry A dywizjonu przeleciało na lotnisko polowe w Castiglione. Odtąd Eskadra A działała samodzielnie. 30 VII 1944 wykonano przebazowanie na lotnisko polowe w Falconara. Od 24 VIII 1944 nowym lotniskiem dywizjonu miało być Chiaravelle. 31 VIII 1944 zastał dywizjon na nowym lotnisku polowym w Pagilino. Wydzielona z dywizjonu Eskadra A została przebazowana na lotnisko polowe w Malignano zaś 17 IX 1944 samoloty tej eskadry przeleciały na nowe lotnisko polowe w Cassandro. 27 IX 1944 wykonano przerzut sprzętu latającego na lotnisko polowe w Rimini.
30 IX 1944 por. (F/O) Andrzej Piaskowski stał się pierwszym pilotem dywizjonu, który tego dnia ukończył pełną turę lotów bojowych (150 lotów operacyjnych). 21 IX 1944 rzut naziemny Eskadry A opuścił lotnisko polowe w Cassandro i dotarł na lotnisko polowe w Iesi. Do Eskadry A dostarczono tego dnia trzy pierwsze samoloty myśliwskie typu Supermarine „Spitfire” Mk. IX i na jednym z nich wykonano lot rozpoznawczy. 26 IX 1944 samoloty dywizjonu przeleciały na lotnisko polowe w Rimini. 20 XI 1944 na lotnisku polowym w Bellaria wylądował pierwszy samolot myśliwski typu Supermarine „Spitfire” Mk. IX. 2 XII 1944 Eskadra A rozpoczęła przebazowanie na lotnisko polowe w Forli zaś 4 XII 1944 całość dywizjonu znalazła się w nowym miejscu bazowania. W pierwszym miesiącu walk na froncie włoskim piloci dywizjonu wykonali 332 loty bojowe, w tym 128 lotów na rozpoznanie, 193 na wstrzeliwanie artylerii i 11 na zadania myśliwskie, w łącznym czasie 409 godzin.
21 XII 1944 dokonana została reorganizacja dywizjonu. Wobec zmniejszenia liczby pilotów w dywizjonie – koniec tur operacyjnych – z dywizjonu dotąd trzyeskadrowego (Eskadra A, B i C) stał się on dywizjonem dwueskadrowym – Eskadra A i B. Dowódcą Eskadry A został kpt. Zbigniew Kalinowski (1910–1985), zaś eskadry B por. Mieczysław Galicki (1909–2003). Eskadra C została rozwiązana, a jej piloci zostali wcieleni do dwóch pozostałych i tym samym Eskadry A i B miały odtąd zapas pilotów.
3 I 1945 kpt. Leszek Wielochowski zdał dowodzenie dywizjonem na ręce kpt. Zbigniewa Moszyńskiego (1912–1973). 30 I 1945 do dywizjonu w ramach uzupełnień trafiło dwóch nowych pilotów – Brytyjczyk por. T. H. H. Tunnincliffe (Royal Air Force Volunteer Reserve, RAFVR) i Nowozelandczyk por. J. C. Taylor (Royal New Zeland Air Force, RNZAF). 18 III 1945 por. Czesław Nowak został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari V klasy (był to pierwsze odznaczenie tej klasy w historii jednostki). 16 IV 1945 do swych macierzystych dywizjonów RAF powrócili obcokrajowcy: por. T. C. Tate, por. J. (S?) M. Kenny, por. T. Kelly i por. M. H. Castle. 28 IV 1945 por. Władysław Nycz i kpt. Jan Kazimierz Preihs wykonali lot, który okazał się ostatnim wojennym lotem dywizjonu. 2 V 1945 w ramach kolejnego przebazowania dywizjon skierowano w stronę nowego lotniska polowego w La Russia. 4 V 1945 dywizjon otrzymał rozkaz przenosin na lotnisko polowe Treviso. 20 V 1945 por. T. H. H. Tunnincliffe wykonał samolotem typu Supermarine „Spitfire” Mk. IX MJ 226 ostatni lot operacyjny w historii 318. „Gdańskiego” DM-R.
W ciągu pierwszych pięciu miesięcy 1945 wysiłek operacyjny 318. „Gdańskiego” DM-R wyniósł 1778 samolotozadań i był o blisko 30% większy od najlepszego 317. „Wileńskiego” Dywizjonu Myśliwskiego, operującego na Froncie Zachodnim. W okresie od 1 V 1944 do 8 V 1945 dywizjon wykonał 4864 loty operacyjne (łączny czas 6241 godzin), o 20% więcej niż najlepszy dywizjon myśliwski PAF walczący podczas II wojny światowej na Froncie Zachodnim. Piloci dywizjonu nie stoczyli żadnej walki powietrznej jak i nie uzyskali żadnego zwycięstwa powietrznego na froncie włoskim, natomiast byli bardzo skuteczni w atakowaniu celów naziemnych.
Straty 318. „Gdańskiego” DM-R w latach 1943–1945 wyniosły: czterech pilotów zabitych (jeden podczas lotu szkoleniowego na Wyspach Brytyjskich, dwóch podczas zderzenia w locie szkoleniowym na Bliskim Wschodzie, jeden podczas wypadku we Włoszech). Podczas wypadków na służbie na Bliskim Wschodzie zginęło dwóch żołnierzy z personelu naziemnego, zaś w wypadku samochodowym 9 IX 1945 we Włoszech dwaj oficerowie z grona personelu latającego. Na szlaku bojowym dywizjonu, wiodącym przez Półwysep Apeniński, pozostały trzy lotnicze mogiły pilotów gdańskiej jednostki, którzy zginęli podczas lotów operacyjnych, jeden pilot dywizjonu dostał się po zestrzeleniu nad wrogim terytorium do niemieckiej niewoli.
20 V 1946 dowództwo dywizjonu przejął kpt. Włodzimierz Bereżecki (1911–1958), jako ostatni dowódca pełniąc je do 19 VIII 1946. Ostatnimi lotniskami polowymi dywizjonu na terenie włoskim były: od 14 V 1945 – Risano, od 8 III 1946 – Treviso. od VII 1946 Coltishall. 11 VIII 1946 dywizjon otrzymał rozkaz przeniesienia na Wyspy Brytyjskie. Personel jednostki dotarł tam drogą morską między 15 a 19 VIII 1946, gdzie 12 XII 1946 318. Dywizjon został rozwiązany.
Bibliografia:
The National Archives in London–Kew, Air Ministry and Royal Air Force records, AIR 28/193, Operation Record Book Detling; Air 27, Operation Record Book Squadron 318. Polish, RAF, Detling.
Instytut Polski & Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie, 318. D.M., Lot. A. V./52. 16 – Kronika.
Archiwum Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Teczka 7: 318 FRS Gdański.
Galicki M., 318. Dywizjon myśliwsko-rozpoznawczy. Wspomnienia pilota, Poznań 1996.
Bereżecki W., Nasza robota bez poezji i lipy, „Skrzydła” 1945, R. VI, nr 7 (457).
Gdzie kwitną pomarańcze, „Skrzydła” 1945, nr 3.
Chołoniewski K., Gretzyngier R., Matusiak W., Samoloty dyspozycyjne gen. Władysława Andersa jako dowódcy 2 Korpusu Polskiego, [w:] Z ziemi włoskiej do Polski... – 2 Korpus a kraj, Kraków 2007.
Cumft O., Kujawa H.K., Księga lotników polskich, poległych, zmarłych i zaginionych, Warszawa 1989.
Cynk J.B., Polskie Siły Powietrzne w wojnie 1943-1945, T. II, Gdańsk 2002.
Dwórnik G., Jan Jakubowski – pilot z Bystrzycy, „Gapa” 2014, nr 10.
Gretzyngier R., Matusiak W., Wójcik W., Zieliński J., Ku czci poległych lotników 1939-1945, Warszawa 2006.
Król W., Zarys działań polskiego lotnictwa w Wielkiej Brytanii 1940-1945, Warszawa 1981.
Morgała A., Polskie samoloty wojskowe 1939-1945, Warszawa 1976.
Matusiak W., Polish Wings nr 15 – Spitfire IX 1944-1946, Sandomierz 2012.
Matusiak W., Polish Fighter Colours 1939-1947, vol. 2, Sandomierz 2021.
Olejko A., Trójka kier, as pik i ósemka karo… trzy karty w godle 318. Dywizjonu, „Militaria” 2018, nr 2 (83).
Olejko A., Wojennym tropem „Efendiego”. Archiwalne uzupełnienia życiorysu gen. Ludomiła A. Rayskiego, „Lotnictwo” 2022, nr 10.
Sawicki M., Pilot niezwykły w Dywizjonie 318, „Skrzydła” 1979, nr 118.
Szewczyk W., Samoloty na których walczyli Polacy, Warszawa 1988.
Zamoyski A., Zapomniane dywizjony. Losy polskich lotników w czasie drugiej wojny światowej, Londyn 1995.
Zamoyski A., Orły nad Europą. Losy polskich lotników w czasie drugiej wojny światowej, Kraków 2004.
