GDAŃSKI KOMITET OSIEDLEŃCZY
| < Poprzednie | Następne > |
GDAŃSKI KOMITET OSIEDLEŃCZY (GKO), funkcjonował w latach 1945–1946 na podstawie uchwały Rządu Tymczasowego RP z 21 V 1945 w sprawie wzmożenia akcji przesiedleńczej ludności polskiej na ziemie „odzyskane” (12 VI 1945 powstał Centralny Komitet Przesiedleńczy) oraz instrukcji Ministerstwa Administracji Publicznej z 25 V 1945 w sprawie powoływania i zasad działania komitetów osiedleńczych. Na czele GKO stał początkowo pierwszy wojewoda gdański, Mieczysław Okęcki, a w jego skład weszło 42 reprezentantów różnych władz i urzędów: Wojewódzkiej Rady Narodowej, Urzędu Wojewódzkiego, Polskiego Związku Zachodniego, Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, Polskiego Czerwonego Krzyża, Opieki Społecznej, związków zawodowych, stronnictw politycznych, organizacji społecznych gospodarczych, młodzieżowych, a także urzędów związanych z komunikacją, aprowizacją, szkolnictwem, zatrudnieniem, zarządem mienia państwowego, rolnictwem i reform rolnych, informacji i propagandy. GKO pracował w ośmiu sekcjach: planowania, komunikacji, etapów, zaopatrywania, osadnictwa, zatrudnienia, opieki społecznej i zdrowia oraz propagandy, koordynując całość zagadnień związanych z akcją osiedleńczą.
W projekcie regulaminu opracowanym podczas specjalnej konferencji odbytej w połowie czerwca 1945 wyznaczono następujące cele Komitetu: 1. wzmacnianie i pomnażanie źródeł i sposobów pomocy państwowej, samorządowej i społecznej dla akcji osiedleńczej, 2. uzgadnianie działalności władz, urzędów i instytucji państwowych, samorządowych i społecznych w przeprowadzaniu tej akcji i 3. nadzór nad działalnością powyższych władz, urzędów i instytucji. Początkową troską GKO było zatrzymanie na miejscu polskich robotników zastanych jako siła robocza oraz pierwszych, „niezdecydowanych” osadników.
Dla przybyszy pragnących podjąć pracę przygotowano przejściowe miejsca zakwaterowania w barakach Państwowego Urzędu Repatriacyjnego oraz PCK. Na terenie Gdańska–Wrzeszcza funkcjonowało osiem baraków zlokalizowanych przy ul. Rokossowskiego (później al. Zwycięstwa) i ul. Wyspiańskiego, oraz dwa budynki mieszkalne przy ul. Roosevelta (późniejsza Karola Marks, obecnie gen. Hallera) i ul. Leczkowa. Te ostatnie przejęły wojska radzieckie, usuwając z nich lokatorów i zrywając tablice informacyjne. W jednym z baraków urządzono kuchnię, z której w maju i czerwcu 1945 korzystało dziennie 500–600 osiedleńców. W sumie wszystkie pomieszczenia mogły przyjąć 1200 osób. Do 25 VIII 1945 w barakach przy ul Rokossowskiego schronienie znalazły 16 024 osoby (8324 repatriantów, 6452 przesiedleńców i 1248 powracających z zagranicy). Po jednej z wizytacji „etapu” ustalono, że: „Mieszkańcy baraków znajdują się w opłakanych warunkach psychicznych. Większość z nich po drodze do Gdańska została ograbiona. Po przybyciu na miejsce nie może znaleźć ani pracy, ani mieszkania, słowem nie znajduje warunków do osiedlenia się”. Łącznie od kwietnia 1945 do lutego 1947 przez Punkt Etapowy w Gdańsku przeszło 37 456 ekspatriantów i 16 621 przesiedleńców. Wydano blisko 10 000 posiłków.
Apelowano o zaprzestanie samotnych wędrówek po Wybrzeżu oraz sprowadzanie się do Gdańska od razu z rodziną. GKO organizował opiekę nad osadnikami w pierwszych tygodniach pobytu w Gdańsku i pozostałych terenach „odzyskanych” województwa gdańskiego, w tym pomoc ambulatoryjną dla chorych, przydział warsztatów pracy oraz mieszkań, przy czym w pierwszym rzędzie uwzględniano potrzeby ekspatriantów z byłych wschodnich województw II RP oraz przybyszów z Warszawy.
Wkrótce kierownictwo GKO przejął znany z apodyktycznego usposobienia wicewojewoda gdański, płk. Anatol Zbarski, który zobowiązał terenowe komitety do wytężonej pracy i systematycznego nadsyłania sprawozdań. Od lipca 1945 Komitet obradował podczas specjalnych cotygodniowych sesji. Na posiedzeniach, odbywających się w każdy wtorek w siedzibie Gdańskiego Urzędu Wojewódzkiego (do września 1945 był nią Ratusz Sopocki, następnie gmach przy ul. Okopowej w Gdańsku), dyskutowano kierunki działań osiedleńczych oraz analizowano przebieg osadnictwa w województwie gdańskim, jak również wysuwano postulaty w celu jego usprawnienia. Anatol Zbarski bardzo rygorystycznie traktował udział w posiedzeniach Komitetu, gdy na jedno ze spotkań 17 VII 1945 nie stawili się przedstawiciele niektórych instytucji i organizacji, podał ich nazwy do publicznej wiadomości na łamach „Dziennika Bałtyckiego”.
W ramach funkcjonowania GKO opracowywano zarządzenia kształtujące politykę ludnościową, do jednych z najważniejszych należały: instrukcja z 10 VIII 1945 dotycząca wysiedlenia Niemców oraz zarządzenie z 27 VIII w sprawie ujednolicenia i skoordynowania akcji osiedleńczej. We wrześniu 1945 w ramach GKO utworzono dwie komisje planowania: osadnictwa rolnego i osadnictwa miejskiego. W miarę napływu i stabilizacji migracji zadania Komitetu na terenie Gdańska przejmował Oddział Osiedleńczy Zarządu Miejskiego w Gdańsku.
