KNOP KARL FRANZ, wikariusz Kaplicy Królewskiej i kościoła św. Józefa
| < Poprzednie | Następne > |
KARL FRANZ KNOP (4 XI 1909 Oliwa (od 1926 Gdańsk–Oliwa) – 3 VIII 1949 Harlingerode koło Herzburga, Niemcy), duchowny katolicki, wikariusz Kaplicy Królewskiej i kościoła św. Józefa. Siódme dziecko introligatora Johanna, którego dziadek nosił jeszcze nazwisko Knopczyński, oraz Małgorzaty z domu Riss. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczył się w gdańskim gimnazjum humanistycznym Conradinum. Naukę kontynuował w katolickim gimnazjum w Żaganiu na Śląsku, w którym w 1928 zdał maturę. 23 IX 1928 rozpoczął studia filozoficzne w Wyższej Szkole Filozoficzno–Teologicznej w Akademii Teologicznej w Braniewie. Odbył studia uzupełniające na Uniwersytecie Leopolda i Franciszka w Insbrucku (Leopold-Franzens-Universität Innsbruck). Święcenia niższe przyjął 27 XII 1932, subdiakonat 11 III 1933, diakonat 12 III 1933. Święceń kapłańskich w kościele (katedrze) Trójcy Świętej w Gdańsku–Oliwie udzielił mu 6 VIII 1933 bp. Eduard O’Rourke.
W latach 1933–1934 wikariusz w parafii Nowa Cerkiew na Żuławach, w 1934 w gdańskiej Kaplicy Królewskiej. W 1934 powrócił do Nowej Cerkwi, od 1936 wikariusz w gdańskim kościele św. Józefa. W tym samym roku został nauczycielem religii w gimnazjum św. Piotra i Pawła. Początkowo był sceptycznie i niechętnie nastawiony do ruchu i ideologii nazistowskiej, walczył (również w kazaniach) przede wszystkim z neopogańskimi koncepcjami NSDAP. Zwrócił tym uwagę ówczesnego wikariusza generalnego diecezji i radcy konsystorialnego ks. Magnusa Bruskiego, który miał widzieć w nim swego następcę. Z czasem został jednak sympatykiem i członkiem NSDAP (niektóre relacje mówią również o członkostwie w SS).
Od 13 III 1940, zgodnie z dekretem ordynariusza gdańskiego i administratora apostolskiego diecezji chełmińskiej biskupa Carla Marii Spletta, objął urząd administratora parafii Świętej Trójcy w Wejherowie. Był również nauczycielem religii w wejherowskiej szkole średniej, jak również w pobliskich miejscowościach. W tym samym roku otrzymał kolejne funkcję – komisarza biskupiego trzech dekanatów: 25 kwietnia – wejherowskiego, 23 maja – gdyńskiego, a 24 września – kartuskiego. Był jednym z najbardziej aktywnych i znanych komisarzy biskupich. Wykazał się dużą gorliwości w wykonywaniu zarządzeń germanizacyjnych, m.in. tych, których celem było usunięcie z życia kościelnego wszelkich polskich elementów, w tym języka w liturgii. Na podległym mu terenie przypominał duchownym, że słuchanie spowiedzi w języku polskim było niedopuszczalne i sprzeczne z polityką ludnościową (Volkstumspolitik): „Jeżeli ktokolwiek rozpocznie spowiedź w języku polskim osoba duchowna jest zobowiązana natychmiast opuścić konfesjonał …”. Egzekwował przepis nakazujący usunięcie z kościołów przedmiotów sakralnych, sztandarów itp. z napisami w języku polskim. 25 VIII 1942 przypomniał o wchodzącym w życie 1 IX 1942 dekrecie gauleitera Alberta Forstera o zakazie używania polskich modlitewników i śpiewników. W okresie letnim w 1941 i 1942 wydał zarządzenie zobowiązujące ludność do pracy w niedzielę i święta motywując to „długiem wobec narodu niemieckiego; szczególnie zaś w czasie wojny powinni starać się o to, by nikt nie musiał cierpieć głodu”. Skrócono przy tym msze. Egzekwował przepis mówiący o zakazie pracy duszpasterskiej przez księży emerytowanych lub nieurzędujących stale na danym terenie; w tym również odprawiania mszy prywatnych. Przeciwdziałał przy tym polityce niszczenia krzyży i kapliczek przy drogach lub na placach. Za jego czasów zlikwidowano tradycyjne pielgrzymki z Gdańska do Kalwarii Wejherowskiej, procesje w święto Bożego Ciała; ogólnie ograniczono liczbę świąt. Odprawiał zaś uroczyste msze za Adolfa Hitlera, „zbawcę ludzkości”.
Mimo to przyjmował do pracy duszpasterskiej na terenie parafii komisariatu księży narodowości polskiej. 1 V 1943 przyjął do pracy w parafii wejherowskiej w charakterze wikarego oraz opiekuna duszpasterskiego parafii w Luzinie ks. Mieczysława Sumińskiego, wcześniej, od 3 września do 1 grudnia 1939 więzionego w obozie koncentracyjnym Gross Born Westfalenhof; czy ks. Teodora Plewę. Występował również o zwalnianie księży z obozów koncentracyjnych (m.in. z obozu Stutthof), ostrzegał duchownych pozostających na wolności przed zamiarem ich aresztowania. Prasa konspiracyjna oceniała jednak jego prace negatywnie.
30 stycznia lub 13 lutego 1945 opuścił Pomorze pod pozorem konieczności wywiezienia na zachód, w głąb Niemiec, chorej matki. Osiedlił się w Harlingerode pod Herzburgiem. Nie podjął już pracy duszpasterskiej, „żył niespokojny w samotności”. Zmarł nagle.
Bibliografia:
Doppke Jan, Kościół katolicki na terenie pow. morskiego w latach okupacji hitlerowskiej 1939 – 1945, w: Kościół katolicki na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, t. XIII, Warszawa 1985.
Historia Wejherowa, red. Józef Borzyszkowski, Wejherowo 1998.
Leksykon kapłanów wyświęconych w latach 1869–1945 pracujących w diecezji gdańskiej, oprac. Maciej Kwiecień, Gdańsk 2014.
Nadolny Anastazy, Słownik biograficzny kapłanów wyświęconych w latach 1921–1945 pracujących w diecezji chełmińskiej, Pelplin 2021.
Perszon Jan, Vir Fidelis. Ksiądz Mieczysław Sumiński proboszcz w Luzinie i dziekan wejherowski, Pelplin 2017.
Plenkiewicz Maciej, Kościół katolicki w Wolnym Mieście Gdańsku 1933–1939, Bydgoszcz 1980.
Stachnik Richard, Danziger Priesterbuch 1920–1945; 1945–1965, Bonn 1965.
Sziling Jan, Męczeństwo–Służba–Walka. Duchowieństwo diecezji chełmińskiej w latach drugiej wojny światowej (1939–1945), Toruń 2009.
Walkusz Jan, Komisarz biskupi Karl Knop w świetle swoich zarządzeń, w: Słowa Boga i drogi człowieka, red. Z. Machnikowski, Tczew–Pelplin 1998.
Walkusz Jan, Kościół katolicki w kartuskiem (1939–1945), „Nasza Przeszłość”, t. 70, 2005.
