KOPIJEWITZ ELIAS, wydawca, drukarz
| < Poprzednie | Następne > |
ELIAS KOPIJEWITZ (Kopijewicz; Kopiewicki, ros. Илья Фёдорович (Элиаш) Копиевский (Копиевич), białorus. Ілья Фёдаравіч Капіевіч) (1651 Kojdanów pod Mińskiem? / Lachowicze (obwód brzeski, Białoruś)? – 23 IX 1714 Moskwa), tłumacz, wydawca i drukarz. Syn Teodora
szlachcica wyznania protestanckiego. W czasie trwających od 1659 walk polsko-rosyjskich, po przegranej przez hetmana Iwana Chowańskiego bitwie pod Lachowiczami (1660), uprowadzony przez jego wojsko do Niżnego Nowogrodu, skąd zbiegł do Moskwy, gdzie uwolnił go przybyły na rozmowy pokojowe wojewoda mścisławski Mikołaj Ciechanowiecki (1662).Do czasu jego powrotu majątek rodzinny został skonfiskowany przez króla Jana Kazimierza na rzecz jezuitów pod zarzutem herezji i zdrady stanu. Rodzina przeniosła się do Słucka, gdzie pobierał nauki w tamtejszym gimnazjum kalwińskim, założonym w 1617 przez księcia Janusza Radziwiłła. W 1674 został mianowany wykładowcą (nauczycielem klas młodszych) w tym gimnazjum.
Przed 1697 w Niderlandach, w latach 1699–1700 współpracował przy wydawaniu książek słowiańskich z holenderskim kupcem Janem Tessingiem, który otrzymał na to przywilej od cara Piotra I. Początkowo kompilował i redagował książki w języku rosyjskim, publikowane w drukarni Tessinga, który nie znał tego języka. W 1700 wystarał się o przywilej holenderskich Stanów Generalnych i w 1701 stał się właścicielem własnej drukarni, na którą składało się kilka zestawów stempli i matryc. Równolegle z działalnością wydawniczą udzielał lekcji języków obcych, gramatyki i nawigacji młodym Rosjanom, kierowanym przez Piotra I do Amsterdamu na studia. Piotr I powierzył mu także tłumaczenie książek na język rosyjski. Drukarnia nie przynosiła jednak dochodów, książek w języku rosyjskim nie sprzedawano w Holandii i nie można było ich sprzedawać w Rosji, przywilej na to miał tylko Jan Tessing. Publikował swoje książki także w drukarni Abrahama Bremena, współpraca okazała się jednak nieudana, zakończyła się rozstaniem i procesem sądowym. W czerwcu i listopadzie 1702 proponował kupno swojej drukarni Królewskiemu Pruskiemu Towarzystwu Nauk w Berlinie, ale do transakcji nie doszło.
W 1703 opuścił Amsterdam i po krótkim pobycie w Kopenhadze i Halle, gdzie także próbował założyć drukarnie, w połowie 1705 dotarł do Gdańska. Wówczas rozpoczął prace nad podręcznikiem gramatyki rosyjskiej dla osób znających niemiecki lub łacinę. Zakończył je w 1706. By opublikować swą książkę, podjął współpracę z Christianem Philippem Golzem, drukarzem działającym w podgdańskim Stolzenbergu ( Chełm). Podręcznik ukazał się pod tytułem Manuductio in grammaticam in Sclavonico Rosseanam seu Moscoviticam in usum discentium linguam Moscoviticam (Podręcznik gramatyki w języku słowiańsko-rosyjskim, czyli moskiewskim do użytku uczących się języka moskiewskiego) i był jego ostatnią znaną pracą, wielokrotnie wznawianą. Próbował współpracować z drukarnią Paula Patera i drukować wspólnie kalendarze dla Rosji.
Najprawdopodobniej w 1707 opuścił z córką Gdańsk i udał się do Warszawy, a stamtąd do Moskwy. Tam otrzymał od cara Piotra I zlecenie zakupu książek w Gdańsku. Wracając z Gdańska, zbrał ze sobą cyrylickie czcionki, które zostały mu następnie zabrane przez Szwedów. Miały trafić w 1721 do zasobu typograficznego królewieckiego drukarza Bazylego Korwina Kwasowskiego (ok. 1690–1736), który w 1727 wydrukował jego czcionką Kalendarz grecki, rzymski i żydowski. Brak o nim informacji po 1708, kiedy był w Moskwie tłumaczem Gawriły Iwanowicza Gołowkina, szefa kancelarii Imperium Rosyjskiego (ministra spraw zagranicznych).
Oprócz pozycji drukowanych pozostały po nim w rękopisie tłumaczenia katechizmu kalwińskiego na język rosyjski oraz broszury autorstwa Carla Allarda (Amsterdam, 1691) o rewolucji angielskiej lat 1688–1690 i przybyciu króla Wilhelma III Orańskiego do Hagi wiosną 1691 (oba w zbiorach słowiańskich Biblioteki Uniwersytetu Helsińskiego) oraz zadedykowane Piotrowi I tłumaczenie z łaciny Księgi sprawy wojowniczej autorstwa bizantyjskiego pisarza z X wieku Leona Mądrego (ukończone 15 VII 1698). Jego amsterdamskie eksperymenty z czcionką stały się ważną częścią etapu przygotowawczego tzw. czcionki cywilnej reformy alfabetu, wprowadzonej w 1710 przez Piotra I i przez długi czas nazywanej w Rosji „literami amsterdamskimi, potem cywilnymi, a następnie alfabetem białoruskim”.
W 1676 ożenił się z Heleną Żydowicz (zm. przed 1708), z którą miał córkę Annę. Ponownie żonaty z Katarzyną (według niektórych źródeł z Marią). Zapewne z jego rodziną byli związani bracia Władysław i Bogusław Kopiewicz z położonego koło Mińska Słucka, którzy w październiku 1700 zapisali się do przedostatniej klasy (secundy) gdańskiego Gimnazjum Akademickiego i z których Władysław w grudniu 1702 zapisał się na uniwersytet w Królewcu.
Jego imię nosi jedna z ulic w Mińsku (ул. Ильи Копиевича).
Bibliografia:
Die alten Matrikeln der Universität Strassburg 1621 bis 1793, Beargb. Gustav C. Knod, Bd. 2, Strassburg 1897, s. 233.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974,s. 274.
Nowak Zbigniew, Eliasz Kopijewicz, polski autor, tłumacz, wydawca i drukarz świeckich książek dla Rosji w epoce wczesnego oświecenia,
„Libri Gedanenses”, t. 2/3, 1970,s. 35–38.
Nowak Zbigniew, Eliasz Kopijewicz, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. II, Gdańsk 1994, s. 449–500.
