KRĄG STARSZOHARCERSKI „ZODIAK” PRZY POLITECHNICE GDAŃSKIEJ
| < Poprzednie | Następne > |
KRĄG STARSZOHARCERSKI „ZODIAK” PRZY POLITECHNICE GDAŃSKIEJ (1956–1963). Krąg (drużyna) akademicki skupiający pełnoletnich członków Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP), studiujących lub pracujących na Politechnice Gdańskiej (PG) albo w inny sposób związanych ze środowiskiem akademickim. Powstał w 1956 na fali odnowy październikowej (zob. też październik 1956 w Gdańsku). W okresie jego organizowania aktywną rolę odegrali zarówno studenci, jak i pracownicy PG. Jesienią 1956 odbyło się kilka spontanicznych kominków harcerskich. Podczas tych spotkań wyłoniła się grupa, która zainicjowała założenie kręgu harcerskiego przy uczelni. W jej skład wchodzili: Biruta Kalicka, Krystyna Łukaszewska, Edmund Matyjaśkiewicz, Stanisław Stryszyk, Jan Winklewski. Oficjalnie Zodiak zaczął działać 9 I 1957. W strukturze harcerskiej podlegał bezpośrednio Gdańskiej Chorągwi Harcerstwa (zob. harcerstwo), a na PG – jak wszystkie tamtejsze organizacje młodzieżowe – prorektorowi do spraw studenckich. Z ramienia Senatu PG opiekunem kręgu mianowano prof. Stanisława Szymborskiego – harcerza jeszcze sprzed II wojny światowej. Administracja uczelni przyznała na harcówkę lokal nr 27 w budynku przy ul. Siedlickiej 4 (budynek, z racji pełnionych funkcji, nazywano Bratniakiem).
Krąg był drużyną harcerską koedukacyjną i miał strukturę typową dla drużyn ZHP: drużynowy (wódz), przyboczni, kwatermistrz, skarbnik, zastępy na czele z zastępowymi. Istniała również Rada Kręgu, a w jej skład wchodzili wszyscy funkcyjni z głosem decydującym; w odprawie Rady Kręgu mógł uczestniczyć każdy stały członek kręgu z głosem doradczym. Skład i liczba zastępów zmieniały się w zależności od potrzeb i zainteresowań. Nazwy zastępów, najpierw próbne, z czasem zaczęły nawiązywać do gwiazdozbiorów Zodiaku.
W przeważającej mierze członkowie kręgu rekrutowali się spośród studentów i pracowników PG, ale mogły w nim działać również osoby z innych uczelni. Pierwszym wodzem został Tadeusz Wójcik; po jego powołaniu w kwietniu 1957 na stanowisko komendanta Hufca Gdańsk-Śródmieście funkcję tę objął i sprawował do końca istnienia kręgu Wiesław Jasiński, harcmistrz, wówczas asystent na Wydziale Mechanicznym PG. Część członków mających odpowiednie kwalifikacje (stopnie instruktorskie) prowadziła drużyny harcerskie przy szkołach w Gdańsku, mniej do tej pory związani z harcerstwem zdobywali stopnie młodszo- i starszoharcerskie, jednak o skali trudności dostosowanej do wieku adeptów. Średni stan liczbowy Zodiaku wynosił około 75 osób i zmieniał się co roku: odchodzili dyplomanci, przychodzili studenci pierwszych roczników; poszczególni członkowie kręgu obejmowali także różne funkcje w strukturze Chorągwi Gdańskiej (na przykład Andrzej Cegielski prowadził ośrodek motorowy, zajmujący się kondycją chorągwianego taboru samochodowego), poszczególnych hufców i drużyn.
Za myśl przewodnią i program działalności Zodiaku uznano realizację rozmaitych aspektów młodzieżowego życia, doświadczanego w gronie rówieśników, przy jednoczesnym położeniu nacisku na uczenie się odpowiedzialności za siebie i innych. W tym kontekście warto wspomnieć dwa wydarzenia: rezygnację z wyczynowego zjazdu na nartach podczas zimowiska w Karpaczu na rzecz ratowania około trzydziestoosobowej grupy wycieczkowej z innego zimowiska, na którą zsunęła się lawina, oraz przerwanie spływu Pasłęką, by w jedyny, jak się później okazało, jego słoneczny dzień pomagać w PGR-ze przy zbiórce zboża. Ponadto w ramach corocznych akcji letnich przynajmniej kilkanaście osób uczestniczyło w organizowaniu i prowadzeniu obozów dla młodszych drużyn. Wykonywano również zadania na zlecenie Komendy Chorągwi (zimowisko w Karpaczu, I Marsz Szlakami Bojowymi Wyzwolenia Gdańska), na potrzeby PG (prowadzenie spotkań choinkowych dla dzieci pracowników) i miasta Gdańska (odgruzowywanie placu między kościołem św. Mikołaja a ul. Szeroką), wszystko w imię hasła „zrób coś dla siebie, rodziny, miasta, ojczyzny”. Współpracowano również z podobnymi kręgami przy innych wyższych uczelniach, a mianowicie: Akademickim Kręgiem Starszoharcerskim „Westerplatte” przy Akademii Medycznej w Gdańsku, Kręgiem Starszoharcerskim „Gryf” przy Wyższej Szkole Pedagogicznej oraz Instruktorską Drużyną Akademicką im. „Zeusa” (Leszka Domańskiego) przy Uniwersytecie w Toruniu, wreszcie z Kręgiem Starszoharcerskim Opery w Gdańsku. Jednym z głównych czynników formacyjnych zodiakowców były coroczne spływy kajakowe, odbywające się na sprzęcie własnoręcznie skonstruowanym, zbudowanym i remontowanym.
Regulaminowe mundury (zielone dla chłopców i szare dla dziewcząt) zostały uzupełnione o chustę koloru „nocnego nieba rozjaśnionego pełnią księżyca i gwiazdozbiorami piszącymi znaki ZODIAKU”, na lewym ramieniu noszono emblemat zaprojektowany przez pracownika Wydziału Architektury Henryka Pracza, który był również autorem projektu sztandaru. Z inicjatywą wykonania sztandaru i zebrania funduszów (wpłaty członków, zbiórka makulatury itp.) wystąpił najstarszy stażem zastęp (wtedy Nikodemów). Wykonawczynią była hafciarka amatorka. Sztandar miał być oficjalnie używany od pięciolecia powstania Zodiaku (czyli od 9 I 1962), jednak z powodu odgórnego przekształcania struktur organizacji młodzieżowych, w tym harcerstwa, nie uzyskano na to zgody. W związku z tym sztandar – potajemnie poświęcony przez księdza
Jana Mokrzyckiego, duszpasterza akademickiego przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego we Wrzeszczu – był używany nielegalnie. Od rozwiązania kręgu sztandar jest przechowywany w domu Ewy (była sekretarz Zodiaku) i Wiesława (były wódz Zodiaku) Jasińskich w Sopocie. Na hymn Zodiaku wybrano wiersz Kazimierza Przerwy Tetmajera Jak górne orły rwą się do lotu..., nieznacznie zmieniając słowa (zamiast „górne” śpiewano „dumne”).
Zodiak, podobnie jak inne kręgi, został rozwiązany w 1962 przez Gdańską Komendę Chorągwi na polecenie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Po odwołaniu się do Głównej Kwatery ZHP, po roku jej milczenia i licznych monitach, otrzymano zmianę decyzji o rozwiązaniu na decyzję przeniesienia kręgu z PG do Komendy Chorągwi. Krąg decyzji tej nie przyjął i rozwiązał się 9 I 1963. Jego byli członkowie wniknęli w inne organizacje studenckie, zwłaszcza o charakterze turystycznym. Byli członkowie objęli funkcje kierownicze w sekcjach turystycznych Akademickiego Związku Sportowego (AZS; Andrzej Brambor, Jerzy Grzymowicz) i Związku Studentów Polskich (ZSP; Maciej Namysł, Marek Piotrowicz), by wkrótce połączyć je w sekcję turystyczną AZS-ZSP, protoplastę Studenckiego Klubu Turystycznego „Fify” przy PG, skupiającego studentów i absolwentów nie tylko tej uczelni.
W 2013 ukazała się monografia dotycząca kręgu w opracowaniu Ewy Jasińskiej: Zodiak. Krąg Starszoharcerski przy Politechnice Gdańskiej. Ludzie, wydarzenia: 1957–2012; teksty na tematu kręgu publikowano także w „Piśmie PG”.
