KRUSZYŃSKI TADEUSZ, ksiądz katolicki, historyk sztuki
| < Poprzednie | Następne > |
TADEUSZ ALBIN KRUSZYŃSKI (1 III 1884 Dublany koło Lwowa – 23 VIII 1959 Zakopane), ksiądz katolicki, historyk sztuki, naukowiec. Syn Stanisława (zm. 1888), zoologa, docenta miejscowej Wyższej Szkoły Rolniczej i Eugenii z domu Szczerbickiej. Od 1895 w Krakowie, gdzie w 1903 ukończył III Gimnazjum, następnie studiował na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), w 1907 jego absolwent, 7 lipca przyjął też święcenia kapłańskie. W latach 1907-1910 wikariusz i katecheta w parafii św. Apostołów Piotra i Pawła w Bolechowicach, potem do czerwca 1914 wikariusz parafii pw. św. Klemensa i wykładowca w gimnazjum i szkole realnej w Wieliczce. Urlopowany w 1911 na czas pobytu na stypendium w Rzymie, studiował historię sztuki na Uniwersytecie „Sapienza”. W 1912 uzyskał doktorat na UJ.
Od 1 VII 1912 kapelan rezerwy armii austro-węgierskiej. w latach 1912-1914 kapelan „Sokoła” w Wieliczce. Po wybuchu I wojny światowej internowany w Charkowie, w latach 1915–1918 słuchacz wykładów z historii sztuki cerkiewnej i bizantyjskiej oraz archeologii Słowian na tamtejszym uniwersytecie, jednocześnie pracując w bibliotece. Po wojnie wrócił do kraju i wstąpił do Wojska Polskiego, od 1919 kapelan Korpusu Kadetów nr 1 w Łobzowie koło Krakowa. W tym samym roku dwukrotnie wyjeżdża do Włoch, raz w sprawach repatriacji jeńców-Polaków, byłych żołnierzy austriackich, drugi raz konwojując Włochów, byłych jeńców austriackich w drodze do ojczyzny. W 1921 przeniesiony do rezerwy. Uczestnik II powstania śląskiego (1920), dla uczestników którego przekazał uzyskane przez siebie w czasie likwidacji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w 1919 dla Polskiego Czerwonego Krzyża kilka wagonów lekarstw i bielizny. Zweryfikowany jako starszy kapelan (major) rezerwy, na przełomie lat 20. i 30. XX w. kapelan pomocniczy Wojska Polskiego w Krakowie jako kapelan tamtejszego Batalionu Podchorążych Rezerwy Piechoty nr 5.
Od 1919 (po wznawianej co roku aż po 1931 zgodzie Wydziału Teologicznego Akademii Umiejętności) wykładowca historii sztuki kościelnej na tymże Wydziale oraz od tego samego roku wykładowca historii sztuki na Wydziale Teologicznym UJ. W 1925 doktor habilitowany historii sztuki, od 1926 w na Wydziale Architektury Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w 1929 po raz drugi na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, docent historii sztuki kościelnej i liturgiki zabytkowej. Jeszcze w czerwcu tego roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zatwierdziło przeniesienie jego docentury na Wydział Teologiczny UJ, natomiast zdecydowanie i bez podania powodów nie zgodziło się na zatwierdzenie go jako zastępcy profesora od roku akademickiego 1931/1932. Aby jednak umożliwić alumnom korzystanie z wykładów i ćwiczeń z historii sztuki kościelnej, Wydział zaproponował mu objęcie wykładów zleconych, co przyjął i prowadził je do wybuchu II wojny światowej. Od 1919 członek komisji historii sztuki Polskiej Akademii Umiejętności, od 1923 kustosz i zarządca Muzeum Metropolitarnego w Krakowie, od 1925 sekretarz wojewódzkiej rady konserwatorskiej w Krakowie, od 1933 dodatkowo sekretarz komitetu restauracji katedry wawelskiej. Dwukrotnie (1928, 1934) zapraszano go do objęcia Katedry Zwyczajnej Archeologii Kościelnej na Uniwersytecie Warszawskim.
We wrześniu 1939 ochotnik w Wojsku Polskim. Po zakończeniu walk powrócił do Krakowa. Od 6 XI 1939, wraz z innymi profesorami UJ, osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, zwolniony w 1940 powrócił do Krakowa. W latach 1941–1942 uczył historii sztuki w studium domowym oo. Franciszkanów i z polecenia arcybiskupa Sapiehy prowadził rejestr grabionych i wywożonych przez okupanta dzieł sztuki oraz brał udział w tajnym nauczaniu religii, łaciny i angielskiego na kompletach gimnazjalnych. Od 1 XII 1945 docent etatowy, od 1 X 1951 dziekan wydziału, od 30 VI 1954 profesor tytularny, od 21 IX 1956 profesor zwyczajny na Wydziale Teologicznym UJ. Równolegle kierownik Katedry Historii Sztuki Kościelnej Akademii Teologicznej w Warszawie, której w latach 1954–1957 był prorektorem. Po likwidacji wydziału przez władze, od 1 IX 1957 do 31 I 1959 na urlopie bezpłatnym, od 1 II 1959 emeryt. Zginął w wypadku ulicznym w Zakopanym, potrącony przez motocykl, tam pochowany na Pęksowym Brzyzku. .
Działacz ruchu „księży patriotów”. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1932), łotewskim Orderem Trzech Gwiazd III klasy (1936), papieskim krzyżem „Pro Ecclesia et Pontifice”, węgierskim Krzyżem Zasługi 3 klasy oraz włoskim Orderem Korony Włoch III klasy (1929), a w PRL Krzyżem Kawalerskim Orderem Odrodzenia Polski V klasy (1948) i Złotym Krzyżem Zasługi (1953, po raz drugi).
Prowadził badania nad sztuką Gdańska, sztuką włoską, złotnictwem w zbiorach krakowskich (w tym w skarbcu Katedry Wawelskiej). Autor m.in. pierwszej popularnej polskiej syntezy sztuki gdańskiej Stary Gdańsk i historia jego sztuki (1912), Sztuka i przemysł artystyczny w Gdańsku (1927; również w tomie zbiorowym Gdańsk. Przeszłość i teraźniejszość, 1928) oraz polskiego przewodnika po mieście Przewodnik po Gdańsku i okolicy z planem miasta i mapką okolicy (1914; przewodniki po Gdańsku). Autor tłumaczenia wyboru wspomnień Johanny Schopenhauer Gdańskie wspomnienia młodości (1959, wznowione przez Fundację Gdańską w 2010).
Bibliografia:
Bochnak Adam, Kruszyński Tadeusz, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 15, 1970, s. 444–446.
Cygan Wiktor Krzysztof, Kruszyński Tadeusz Albin (1884–1959), ordynariat.wp.mil.pl/slownik-kapelanowkapelani-1919-1920/kapelani-1919-1920.
Kuś Jan, Ks. Tadeusz Kruszyński 1884—1959. (Przyczynek do Historii Sztuki Kościelnej na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego), „Nasza Przeszłość”, t. 47, 1977, s. 238–257.
Szews Jerzy, Kruszyński Tadeusz, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I, Gdańsk 1998, s. 167.
