LEWTAK ROMAN, nauczyciel, przewodniczący strajku pracowników oświaty w 1980
ROMAN LEWTAK (5 II 1925 Wielkolas koło Lubartowa –22 X 1987 Gdańsk), pedagog, nauczyciel, przewodniczący strajku pracowników oświaty w listopadzie 1980. Syn Michała (ur. 26 VIII 1882), rolnika, właściciela 12-hektarowego gospodarstwa, oraz Heleny z domu Stasiak (ur. 1900). Brat Ireny (ur. 14 VI 1923), siostry zakonnej, posługującej jako księgowa w Kurii Biskupiej w Sandomierzu, Krystyny po mężu Mitury (ur. 15 VII 1927), prowadzącą wraz z mężem gospodarstwo rolne w Wielkolesie, oraz Karola (ur. 1931), pracownika przedsiębiorstwa remontującego drogi publiczne, zamieszkałego w Rogoźnie.
21 XI 1944 wcielony został do 1 Samodzielnego Pułku Samochodowego Ludowego Wojska Polskiego, służył w charakterze kierowcy ciężarówki. Zdemobilizowany w 1947 w stopniu starszego szeregowca. W 1948 zdał maturę w liceum dla dorosłych, od października 1948 do 1952 studiował na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL).
W Gdańsku w latach 1953–1954 pracował w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej jako instruktor terenowy. Starał się o pracę w szkolnictwie, jednak w związku z ukończoną uczelnią otrzymał kilkanaście odmów. Zwolniony z pracy w bibliotece pracował w magazynach Państwowej Komunikacji Samochodowej (PKS). Po tzw. odwilży roku 1956, od września 1957 do sierpnia 1960 był nauczycielem języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 45 w Gdańsku-Wrzeszczu przy ul. Matki Polki. Usunięty z niej po wystąpieniu na Radzie Pedagogicznej, podczas której sprzeciwił się usuwania lekcji religii ze szkół. Pracował następnie jako nauczyciel polonista w Szkole Podstawowej nr 62 w Gdańsku-Krakowcu przy ul. Kępna 38, Szkole Podstawowej nr 57 przy ul. Aksamitnej 8, Szkole Podstawowej nr 67 przy ul. Żabi Kruk, Zasadniczej Szkole Zawodowej Zakładu Energetycznego w Gdańsku przy ul. Ołowianka 1.
We wrześniu 1980 wszedł w skład Komitetu Założycielskiego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność” Nauczycieli i Pracowników Placówek Oświatowo-Wychowawczych. Był zastępcą przewodniczącej, Zofii Madej. 12 X 1980, na Zjeździe Krajowym NSZZ „Solidarność” środowisk oświatowo-wychowawczych, stanął na czele ogólnopolskiego organu, NSZZ „Solidarność” Krajowej Komisji Koordynacyjnej Oświaty i Wychowania z siedzibą w Gdańsku i piastował to stanowisko do lutego 1981. 17 XI 1980 przewodził strajkowi okupacyjnemu pracowników oświaty w sali 920 Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku. Przewodniczył rozmowom prowadzonym ze stroną rządową.
6 V 1981 obronił rozprawę doktorską Rola wychowawcza czynności wzajemnego uczenia się w systemie wychowawczym szkoły. Współredagował pismo gdańskiej oświaty „Wiatr od Morza”, był autorem artykułów do „Biuletynu Informacyjnego” pracowników oświaty. Od 6 do 13 VII 1981 z ramienia „Solidarności” uczestniczył w Kongresie Związków Zawodowych Nauczycieli w Tuluzie, podczas którego wygłosił przemówienie. W latach 1985–1987 opublikował cykl artykułów w piśmie „Kontakty”. Figuruje na liście kilkudziesięciu osób, które zostały wytypowane przez Kurię Metropolitalną Gdańska, a którym 12 VI 1987 papież Jan Paweł II miał udzielić komunii podczas mszy w Gdańsku-Zaspie (zob. papież Jan Paweł II w Gdańsku). Od lutego 1987 na emeryturze.
Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Żonaty był z nauczycielką, Genowefą z domu Zygadło (13 III 1925 Janówka – 2 IX 2017 Gdańsk). Ojciec Piotra (9 IV 1954 – 22 V 1997) muzyka, koncertmistrza, Pawła (ur. 16 V 1955) absolwenta I Liceum Ogólnokształcącego i Politechniki Gdańskiej, Jana (ur. 24 IV 1959) skrzypka, kameralisty, aranżera, kierownika artystycznego Orkiestry Kameralnej Filharmonii Narodowej, oraz Tomasza (ur. 10 II 1967) muzyka. Mieszkał przy ul. Mariackiej 16/17. Zmarł na białaczkę, po kilkumiesięcznym pobycie w szpitalu. Pochowany 26 X 1987 w grobie rodzinnym na cmentarzu Srebrzysko.
Bibliografia:
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, sygn. IPN Gd 536/194 t. 1 (kolekcja Andrzeja Zielińskiego), sygn. IPN Gd 536/194 t. 2 (nagranie dźwiękowe wystąpienia Romana Lewtaka); sygn. IPN Gd 003/200 t. 6/2 (lista nazwisk Kurii Metropolitalnej Gdańska); IPN Gd 728/1141 (karta ewidencyjna z WKU); sygn. IPN BU 1004/32618; sygn. IPN BU 1535/421254 (akta paszportowe).
Bochwic Teresa, Narodziny i działalność Solidarności Oświaty i Wychowania 1980-1989, Warszawa 2000.
Kalendarium 40-lecia Komisji Zakładowej/Międzyzakładowej Pracowników Oświaty i Wychowania NSZZ „Solidarność” w Gdańsku, oprac. B. Brauer, A. Kocik, H. Kowalewska-Minkiewicz, Z. Kuropatwińska, E. Matocha, B. Werbińska, Gdańsk 2020.
Listopad ’80. Rzecz o strajkach ludzi oświaty, służby zdrowia i kultury, red. Jan Hlebowicz, Gdańsk 2022.
Książek Wojciech, Niepokorni ludzie oświaty. Postulaty strajku w listopadzie 1980 roku i ich wpływ na zmiany w oświacie, Gdańsk 2022.
