MENTUCH ANDRZEJ, artysta malarz, pedagog
| < Poprzednie | Następne > |
ANDRZEJ MENTUCH (Андрій Ментух) (11 XII 1929 Karów, obwód lwowski – 3 VI 2025 Gdańsk), artysta malarz, pedagog. Syn Jana (Iwana) i Marii. W 1941 ojciec został aresztowany przez radzieckie służby, zbiegł. W 1944 ponownie zatrzymany, wraz z żoną i najmłodszym synem został deportowany na Syberię, pod Archangielsk. Pozostał w Karowie, w 1943 stracił prawą rękę w wyniku eksplozji miny. W grudniu 1944 przedostał się do Polski, w 1947, w ramach akcji „Wisła”, trafił do Ostródy. Pracował jako parobek w gospodarstwie rolnym, następnie w biurze Państwowego Gospodarstwa Rolnego (PGR). Dopiero w 1957 dowiedział się, że rodzice żyją i zostali przeniesieni z Archangielska do Workuty, odwiedził ich w miejscu zesłania. Około 1965 pozwolono im powrócić na Ukrainę.
W Gdańsku od 1948. W latach 1948–1953 uczył się w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Gdyni-Orłowie, w 1950 został członkiem Związku Młodzieży Polskiej (ZMP). Od 1953 do 1959 studiował w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (PWSSP) w Gdańsku. Dyplom uzyskał w pracowni Piotra Potworowskiego. W latach 1961–1968 zatrudniony był w Miejskim Zarządzie Budynków Mieszkalnych w Tczewie jako projektant kolorystyki elewacji. W 1964 rozpoczął pracę w PWSSP w Gdańsku: asystent w pracowni rysunku i malarstwa (1965–1966) prowadzonej przez Jerzego Zabłockiego w ramach Katedry Rysunku kierowanej przez Kazimierza Śramkiewicza; starszy asystent (od 1967), adiunkt (1970–1990). W latach 1985–1990 prowadził warsztat technologiczny na Wydziale Malarstwa i Grafiki w ramach Katedry Podstaw Projektowania i Specjalności Dodatkowych. Od 1990 na emeryturze.
Uważany za artystę, który w swojej twórczości oddał hołd Gdańskowi, jego stoczniom i portom. Jego obrazy dokumentujące życie codzienne w tych miejscach stały się ważnym elementem w tworzeniu wizualnej historii miasta. Ze względu na jego członkostwo w ukraińskiej mniejszości, jego prace miały również istotne znaczenie dla rozwoju kultury ukraińskiej w Polsce. W 1984 wystąpił w dokumentalnym filmie krótkometrażowym w reżyserii Andrzeja Czarneckiego Bieszczadzkie ikony, poświęconym przesiedlonym mieszkańcom Bieszczad. Bohater książek: Oksany Dumańskiej, Gdzie znika czas… (Оксана Думанська, Куди зникає час…, 2009) i eseju Anny Sobeckiej-Waśkiewicz Kalejdoskop. Pomorskie spotkania z mniejszościami narodowymi (2014). W latach 50. i 80. XX wieku kilkukrotnie rozpracowywany przez organa bezpieczeństwa jako "wrogo ustosunkowany do PRL, podejrzany o prowadzenie działalności nacjonalistycznej".
Wyróżniony w konkursie „Człowiek i praca w PRL” (1964); a także nagrodą Ministra Kultury i Sztuki na wystawie „20 lat PRL w twórczości plastycznej”, Warszawa (1965) i dyplomem II Międzynarodowego Biennale Towarzystwa Artystycznego „Szlyach” ze Lwowa (1991). Laureat ukraińskiej nagrody im. Wasilija Stusa (1993) i Nagrody Prezydenta Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury za całokształt pracy twórczej oraz działalność na rzecz rozwoju kultury ukraińskiej w Gdańsku (2012). W 2018 nominowany był do Narodowej Nagrody im. T. Szewczenki. W 2019 otrzymał orderu „Za Zasługi” III stopnia za wybitne zasługi na rzecz Ukrainy.
| Rok | Miejsce | Charakter |
|---|---|---|
| 1960, 1961, 1963, 1965, 1966, 1967 | BWA, Sopot (Salon Okręgu Gdańskiego ZPAP, w ramach FSP (Festiwalu Sztuk Plastycznych) | zbiorowa |
| 1961 | Muzeum Narodowe, Warszawa („Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL”) | zbiorowa |
| 1962 | BWA, Sopot | indywidualna |
| 1962, 1966, 1970, 1974, 1980 | Szczecin (Festiwal Polskiego Malarstwa Współczesnego) | zbiorowa |
| 1962 | Wrocław (Wystawa Sztuki Sakralnej) | zbiorowa |
| 1963, 1964 | BWA, Gdynia | indywidualna |
| 1963 | Zachęta, Warszawa („XX-lecie Ludowego Wojska Polskiego w twórczości plastycznej”) | zbiorowa |
| 1963, 1964 | Zachęta, Warszawa (IV i V Ogólnopolska Wystawa Marynistyczna) | zbiorowa |
| 1964 | „Rudy Kot”, Gdańsk | indywidualna |
| 1964 | Warszawa („Archeologia i prehistoria w plastyce”) | zbiorowa |
| 1965 | Zachęta, Warszawa („20 lat PRL w twórczości plastycznej”) | zbiorowa |
| 1965 | Łódź, Katowice, Opole, Lublin (Wystawa Okręgu Gdańskiego ZPAP) | zbiorowa |
| 1965–1967 | Moskwa, Bukareszt, Berlin, Sofia, Leningrad („Współczesne malarstwo polskie”) | zbiorowa |
| 1966 | Bydgoszcz (Malarstwo, Grafika, Rzeźba Okręgu Gdańskiego ZPAP) | zbiorowa |
| 1966 | Gdańsk, Szczecin, Łódź, Katowice, Opole (Wystawa Okręgu Gdańskiego ZPAP) | zbiorowa |
| 1968 | Gdańsk-Oliwa (Wystawa malarstwa współczesnego ze zbiorów Muzeum Pomorskiego) | zbiorowa |
| 1970 | BWA, Gdańsk | indywidualna |
| 1970 | Gdańsk, gmach Opery i Filharmonii Bałtyckiej (GTP) | indywidualna |
| 1971 | Gdańsk („Trzy pokolenia. ABC malarstwa Wybrzeża”) | zbiorowa |
| 1971 | Leningrad, ZSRR („Gdańsk i Ziemia Gdańska”) | zbiorowa, zagraniczna |
| 1972 | Pont-l΄Eveque, Francja | zbiorowa, zagraniczna |
| 1974 | Warszawa („Malarstwo Gdańskie 1945–1974”) | zbiorowa |
| 1975 | Zielona Góra („Od Odry po Bałtyk”) | zbiorowa |
| 1981 | Zachęta, Warszawa („Barwy morza”, VI Ogólnopolska Wystawa Marynistyczna) | zbiorowa |
| 1981 | Warszawa (Wystawa malarstwa, Klub Garnizonowy) | zbiorowa |
| 1989, 1991, 1993 | Iwano-Frankiwsk, ZSRR (I, II, III Biennale „Impreza”) | zbiorowa, zagraniczna |
| 2017 | Gdańsk (z okazji Święta Niepodległości Ukrainy) | indywidualna |
| 2018 | Lwów („W poszukiwaniu tożsamości”) | zbiorowa, zagraniczna |
Bibliografia:
Archiwum Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, Akta osobowe absolwentów, Andrzej Mentuch 1953–1959. Ms 3/15.
Archiwum Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, Akta osobowe pracowników, Andrzej Mentuch 1965–1990. M76.
Biuletyn Informacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej.
Ментух Андрій artist gallery – ARTS CENTER.
www.zbrojowniasztuki.pl/pracownice-i-pracownicy/byle-dydaktyczki-i-byli-dydaktycy/andrzej-mentuch,6736.
www.zbrojowniasztuki.pl/tworca-i-slad/tworca-i-slad-8,3184.
