ORGANY KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY
| < Poprzednie | Następne > |
ORGANY KOŚCIOŁA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY. Najstarsza wzmianka o organiście z tego kościoła pochodzi z 1385, pierwszym znanym z imienia był Paul Schuldte (na stanowisku w latach 1459–1468). W 1475 wspomniano o dużych i dwóch małych instrumentach mieszczących się w kościele. W latach 1508–1510 Blasius Lehmann z Budziszyna wybudował nowe organy, stare przeniesiono nad kaplicę Wszystkich Świętych. Mały instrument ze względu na częste psucie się zwano verpfluchte Orgel; wielokrotnie remontowany, funkcjonował do 1777. Duże organy Lehmana w 1522 naprawił Hans Hauck z Chojnic, który zbudował też nowy pozytyw nad zakrystią. Sam Lehmann w 1524 ponownie dokonał napraw, dodając trzy nowe głosy do instrumentu, zbudował także nowy instrument do kaplicy św. Reinholda. Te drugie przebudowywał w 1546 jego syn, mistrz Antonius Lehmann. W tym okresie duże organy służyły podczas ważnych uroczystości, na małych zaś grano podczas nabożeństw przy głównym ołtarzu (organy w kaplicach służyły podczas odprawianych w nich nabożeństw). Instrumentu z kaplicy św. Reinholda używano później także podczas adwentu i wielkiego postu. Po 1570 roku organy z kaplic wyszły z użycia.
W 1583 zatrudniono mistrza z Lubeki, Juliusa Antoniego Friesego, w celu wykonania remontu małych organów i rozbudowy instrumentu z kaplicy św. Reinholda do 26 głosów. Rada Miejska Gdańska zleciła mu następnie wybudowanie nowych wielkich organów, które ukończył 18 X 1585. W momencie powstania organy Friesego były jednymi z największych w Europie (zaraz po Konstancji i Ulm). Opisał je Michael Praetorius w dziele Syntagma musicum (1619) jako przykład wybitnego budownictwa organowego. Koncert inauguracyjny wykonał Caius Schmiedtlein z Hamburga, który od 1589 pełnił funkcję pierwszego organisty w kościele. Organy pozostawały w użytku ponad 170 lat.
W latach 1758–1769 pełnej przebudowy organów Friesego dokonał Friedrich Rudolph Dalitz, organmistrz z Gdańska. Poświęcenie instrumentu odbyło się 16 XII 1760 przy dźwiękach specjalnie na tę okazję skomponowanej kantaty Johanna Balthasara Christiana Freislicha. W latach 1777–1778 Dalitz wykonał także nowe małe organy chórowe, autorem prospektu rokokowego był Johann Heinrich Meissner. Przetrwały one do końca II wojny światowej.
W 1891 wielkie organy całkowicie przebudował August Terletzki z Elbląga. Był to instrument nowoczesny, o pneumatycznej trakturze, z przewagą brzmień niskich, odpowiadający estetyce romantyzmu, posiadał 56 głosów. W 1895 mistrz Franz Otto Heinrichsdorf dobudował sekcję górną (pięć głosów) w organach chórowych. W latach 1935–1938 dokonano kolejnej inwestycji: powstały wielkie organy 88-głosowe i chórowe 32-głosowe wykonane przez firmę Emanuel Kemper & Sohn z Lubeki. Wprowadzony system elektryczny pozwalał na grę na obu instrumentach jednocześnie przy użyciu jednej klawiatury. W marcu 1945 instrumenty spłonęły podczas pożaru kościoła.
W latach 80. XX wieku podjęto decyzję o rekonstrukcji w kościele NMP dawnych organów z kościoła św. Jana, których autorem był Merten Friese. Instrument – w dużej mierze ocalony przed zniszczeniami w 1945 – nie mógł wrócić na swoje miejsce ze względu na stan kościoła św. Jana. Inicjatorami odbudowy instrumentu w kościele NMP byli Otto Kulcke, główny fundator, oraz Stowarzyszenie Budowy Organów w Kościele NMP w Gdańsku. Wykonanie instrumentu zlecono firmie braci Harry’ego i Guntrama Hillebrandów (Gebrüder Hillebrand GmbH Orgelbau KG) z Altwarmbüchen koło Hanoweru, projekt rekonstrukcji prospektu wyszedł z Oddziału Toruńskiego Polskich Pracowni Konserwacji Zabytków. Prace trwały od 1981 do lipca 1985, odbioru dokonano 17 VIII 1985, dzień później instrument poświęcił bp Tadeusz Gocłowski. Organy ze względu na konieczność dopasowania ich do nowej przestrzeni nie są dokładną rekonstrukcją instrumentu z 1625, nie odtworzono przede wszystkim szaf basowych Andreasa Hildebrandta, dołączonych w latach 1744-1746. Zabytkowy pozostaje barokowy prospekt i część (106) piszczałek.
| Budowniczy | Rodzaj | Data budowy | Opis | Naprawy i przebudowy |
|---|---|---|---|---|
| (nieznany) | duże organy | przed 1475 | dyspozycja nieznana | w 1510 przeniesione do kaplicy Wszystkich Świętych; naprawy między innymi w 1524, 1712, zlikwidowane w 1777 |
| Blasius Lehmann | duże organy | 1508–1510 | dyspozycja nieznana, około 35–40 głosów, trzy manuały, pedał | w 1524 rozbudowane przez dodanie trzech głosów, w 1546 przebudowane przez Antoniusa Lehmanna |
| Blasius Lehmann | pozytyw przed kaplicą św. Doroty | 1510 | dyspozycja nieznana | |
| Blasius Lehmann | małe organy w kaplicy św. Reinholda | 1524 | dyspozycja nieznana | rozbudowane przez Antoniusa Lehmanna w 1546, następnie rozbudowane do 26 głosów przez J. A. Friese w 1583 r., naprawa w 1672 r. przez Jerzego Nitrowskiego z Chojnic, w 1683 naprawa przez Daniela i Andrzeja Nitrowskich ( Nitrowski, rodzina), w 1777 likwidacja |
| Hans Hauck | pozytyw nad zakrystią | 1522 | dyspozycja nieznana | |
| Julius Antoni Friese | wielkie organy | 1585 | trzy manuały, 55 głosów, 4339 piszczałek, 24 miechy obsługiwane przez trzech kalikancistów, 24-rzędowa mikstura w manuale głównym, dziewięciorzędowa w pedałach, bęben, tremolo |
w 1611, w 1616 Aegidius Schubbe dodał pedał do pozytywu chóralnego, w 1652 Jerzy Nitrowski, w latach 1672–1673 Jerzy Nitrowski, jego syn Andrzej i czeladnik Johann Balthasar Held z Chojnic wykonali pełną restaurację dodając dwa nowe miechy, w latach 1727–1734 Andreas Hildebrandt i jego pasierb Gottfried Matthias Reiss |
| Friedrich Rudolph Dalitz | wielkie organy | 1758–1760 | 52 głosy, zmniejszone mikstury (jedenastorzędowa w głównym manuale, dziewięciorzędowa w drugim i dziesięciorzędowa w pedale) | |
| Friedrich Rudolph Dalitz | małe organy chórowe | 1777–1778 | 23 głosy, prospekt rokokowy autorstwa Johanna Heinricha Meissnera (przetrwał do końca II wojny światowej) | w 1895 dodanie pięciogłosowej sekcji górnej przez Ottona Heinrichsdorffa |
| August Terletzki | wielkie organy romantyczne | 1881 | 56 głosów, traktura pneumatyczna, rozbudowane niskie tony | |
| firma Emanuel Kemper & Sohn | wielkie organy | 1935–1938 | 88 głosów, pedał, pięć sekcji i manuałów: główna, przednia, górna, wieńcząca, pozytyw; traktura elektroniczna | do 1945 |
| firma Kemper | organy chórowe | 1935–1938 | trzydziestodwugłosowe, możliwość połączenia z dużym instrumentem (łącznie 120 głosów) | do 1945 |
| Pierwotna (1629) | Obecna (1985) | |||
|---|---|---|---|---|
| Instrument zasadniczy | ||||
| Principal 8 Fuss | Prinzipal 16’ | |||
| Spielpfeiffen 8 Fuss | Octave 8’ | |||
| Hohlfleuten 8 Fuss | Hohlflӧte 8’ | |||
| Octaven 4 Fuss | Spillpfeife 8’ | |||
| Reussquinten 2 2/3 | Quinte 2 2/3’ | |||
| Superoctaven 2 Fuss | Octave 4’ | |||
| Bordun 16 Fuss | Spillflӧte 4’ | |||
| Spielpfeiffen 4 Fuss | Octave 2’ | |||
| Mixtur 7 Pfeiffen | Sesquialter 2f | |||
| Zimbel 3 Pfeiffen | Mixtur 7f | |||
| Tromphorn 8 Fuss | Trompete 16’ | |||
| Pozytyw | ||||
| Principal 8 Fuss | Prinzipal 8’ | |||
| Quintadehnen 8 Fuss | Gedackt 8’ | |||
| Querpfeiffen 4 Fuss | Quintade 8’ | |||
| Hohfleuten 8 Fuss | Octave 4’ | |||
| Octaven 4 Fuss | Rohrflӧte 4’ | |||
| Blockfleiten 4 Fuss | Nasat 3’ | |||
| Superoctaven 2 Fuss | Octave 2’ | |||
| Sieweletten 1 Fuss | Waldflӧte 2’ | |||
| Waldflӧten 2 Fuss | Scharff 5f. | |||
| Zimbel 3 Pfeiffen | Zimbel 4f. | |||
| Gemshorn | Trompete 8’ | |||
| Thrommeten 8 Fuss | Dulcian 8’ | |||
| Schallmey 4 Fuss | ||||
| Halberzincke 8 Fuss | ||||
| Sekcja przednia | ||||
| Principal 4 Fuss | Gedackt 8’ | |||
| Gedackt 8 Fuss | Traversflӧte 8’ | |||
| Gedackt 4 Fuss | Prinzipal 4’ | |||
| Dorzken 1 Fuss | Gedackt 4’ | |||
| Regal 8 Fuss | Spitzflӧte 2’ | |||
| Terz 1 3/5’ | ||||
| Quinte 1 1/3’ | ||||
| Sifflӧte 1’ | ||||
| Regal 8’ | ||||
| Schallmey 4’ | ||||
| Pedał | ||||
| Unterbass 16 Fuss | Prinzipal 16’ | |||
| Posaunenbass 16 Fuss | Subbass 16’ | |||
| Thrometenbass 8 Fuss | Octave 8’ | |||
| Cornetenbass 2 Fuss | Gedackt 8’ | |||
| Paurfleuten 1 Fuss | Quinte 5 1/3’ | |||
| Quintedehne 4 Fuss | Octave 4’ | |||
| Octava 8 Fuss | Quintade 4’ | |||
| Octava 4 Fuss | Bauernflӧte 1’ | |||
| Gedackt 8 Fuss | Mixtur 5f. | |||
| Tromphorn 8 Fuss | Posaune 32’ | |||
| Zimbelbass 2 Pfeiffen | Posaune 16’ | |||
| Trommeln auff beiden seiten | Trompete 8’ | |||
| Cornett 4’ | ||||
| Włączniki pomocnicze: RP/PED, RP/HW, BW/HW, HW/PED, Tremulant, Zimbelstern | ||||
