ORSZULIK JÓZEF, katecheta, kompozytor, dyrygent chórów
| < Poprzednie | Następne > |
JÓZEF ORSZULIK (8 I 1896 Karwina (Śląsk Cieszyński, obecnie Czechy) – 10 XII 1974 Gdańsk), katecheta, kompozytor, dyrygent chórów, administrator parafii, członek Zgromadzenia Księży Misjonarzy (Congregatio Presbiterorum Saeculorum Missionis – CM). Syn robotnika Józefa i Barbary z domu Glac, starszy brat Alojzego (14 IV 1897 Karwina – 23 XII 1970 Jandaia (Brazylia)), także misjonarza CM, kompozytora i dyrygenta.
W latach 1907–1911 uczył się w Małym Seminarium Księży Misjonarzy w Krakowie-Nowej Wsi, 4 X 1911 wstąpił do Zgromadzenia Księży Misjonarzy, śluby złożył 1 XI 1913. Od października 1911 uczył się w miejscowym gimnazjum tego gromadzenia i III Gimnazjum im. Jana Sobieskiego w Krakowie (matura 1914). Od 1 IX 1915 do 30 IV 1919 student teologii i filozofii w krakowskim Instytucie Księży Misjonarzy. Jednocześnie kształcił się w Instytucie Muzyki Kościelnej: w dziedzinie gry organowej u Kazimierza Garbusińskiego i kompozycji u Bolesława Wallek-Walewskiego. Artykuły w piśmie alumnów „Meteor”, wydawanym przez Dom Stradomski Zgromadzenia Księży Misjonarzy w Krakowie, podpisywał jako Exiggus (przydomek Dionizjusza (ok. 470–544), wczesnochrześcijańskiego pisarza, teologa, ormiańskiego mnicha i ojca Kościoła). Dyrygował chórem kleryków stradomskich (112 występów w ciągu 17 miesięcy, 1916–1917). Grał na organach, pianinie i skrzypcach, komponował.
Święcenia kapłańskie otrzymał w Krakowie 5 V 1918. Był nauczycielem śpiewu i muzyki w macierzystym Małym Seminarium w Krakowie (1919–1921), prefektem szkolnym i wikariuszem w parafii Milatyn koło Lwowa (1921–1922), następnie (1922–1926) nauczycielem religii, łaciny i języka polskiego w Kolegium św. Jana Kantego (St. John Kanty College) w Erie (Pensylwania, USA). Koncertował z chórem i orkiestrą kolegialną, zharmonizował pieśni kościelne, opublikował niektóre kompozycje, m.in. Ave Maria, Veni Creator Spiritus, O, sacrum convivium (Whitestone N.Y., 1925), napisał też melodię do hymnu kolegialnego Kanty March.
Powrócił do Polski w 1926 i został nauczycielem greki i łaciny oraz muzyki i śpiewu Małym Seminarium Księży Misjonarzy w Wilnie, prowadził też tamtejszy chór seminaryjny. W latach 1928–1929 wikariusz w parafii Świętego Krzyża w Warszawie, w 1929–1932 prefekt i katecheta w Małym Seminarium Arcybiskupim we Lwowie, w 1932–1935 nauczyciel religii w szkole podstawowej i prowadzący chór w Małym Seminarium w Krakowie, prócz tego dyrygent założonego przez siebie w parafii NMP z Lourdes „Chóru Mariańskiego”. W 1935 przeniesiony został ponownie do Warszawy na stanowisko wikariusza w parafii Świętego Krzyża w Warszawie, gdzie dyrygował parafialnym chórem „Sursum Corda”. Był także prefektem Seminarium dla Wychowawczyń Przedszkola Pani Turzańskiej w Warszawie. Oprócz duszpasterstwa angażował się w ruchu śpiewaczym, więc został dyrygentem działającego w Warszawie Chóru Świętokrzyskiego, współzałożycielem i wiceprezesem Kolegium Polskich Organistów i Chórmistrzów, współzałożycielem Zrzeszenia Chórów Kościelnych Archidiecezji Warszawskiej (był też jakiś czas jego prezesem), założycielem tzw. Drugiego Chóru Świętokrzyskiego. Wydawał zbiór pieśni kościelnych polskich i łacińskich „Moja biblioteczka pieśni kościelnych”, redagował miesięcznik „Chór Kościelny”, a także poświęcone muzyce kościelnej i sprawom organistów czasopismo „Śpiew Kościelny” (1935–1942).
W czasie II wojny światowej, po krótkim uwięzieniu na Pawiaku (3–15 X 1939), pracował przy kościele Świętego Krzyża w Warszawie, w latach 1942–1944 był wikariuszem w parafii Najświętszej Rodziny w Tarnowie. W 1944 samowolnie opuścił Zgromadzenie Księży Misjonarzy i od 1944 do 1946 był prefektem Państwowego Gimnazjum i Liceum Męskiego w Ostrowie Wielkopolskim oraz prowadził chór parafialny (późniejszy konkatedralny) im. św. Grzegorza. W 1945 skomponował Kantatę Jubileuszową na 100-lecie Gimnazjum.
Od 1946 w diecezji gdańskiej. Od 19 września tego roku w kurii biskupiej kierował działem organistów i muzyki kościelnej, był dyrygentem chóru przy katedrze Trójcy Świętej w Gdańsku-Oliwie, prefektem w Wyższej Szkoły Pedagogicznej i oliwskiej Szkole Podstawowej nr 36, a także nauczycielem gry organowej w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej w Sopocie. Współpracował także z Towarzystwem Śpiewaczym im. Feliksa Nowowiejskiego w Gdańsku-Wrzeszczu.
Od 14 IV 1954 do lutego 1964 administrator parafii w Lublewie. 20 VII 1956 inkardynowany do diecezji gdańskiej, po uprzednim oficjalnym zwolnieniu ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy (4 V 1956). Od 1 VIII 1964 przebywał na urlopie zdrowotnym, rezydując przy kościele św. Jadwigi Śląskiej w Gdańsku-Nowym Porcie. Od 1 października tego roku ponownie objął opiekę na oliwskim chórem katedralnym.
Pisał utwory chóralne (msze łacińskie i polskie, kantaty, motety, pieśni religijne) oraz kompozycje organowe. Największym jego dziełem była kompozycja Kantata na Tysiąclecie Chrztu Polski, którą skomponował do słów biskupa Lecha Kaczmarka, wykonana podczas głównych gdańskich kościelnych uroczystości milenijnych 29 V 1966 w oliwskiej katedrze, w obecności całego polskiego episkopatu (42 biskupów z prymasem Stefanem Wyszyńskim na czele). W późniejszym czasie kantatę wykonano m.in. 17 VI 1973 w katedrze we Fromborku, w ramach kościelnych obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika (zob. Jan Gdaniec). Część utworów została wydana, np. Missa Virgo Potens (1948), jednak większość pozostała w rękopisach, np. Kantata ku czci N.M.P., O, zostań z nami Panie na chór męski.
Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie. Pochowany przy głównej alei cmentarza św. Jadwigi w Nowym Porcie. Jego imię nosił działający od 1981 chór parafii Chrystusa Zbawiciela w Gdańsku-Osowej, przekształcony w 2007 Katolickie Stowarzyszenie Śpiewacze i Muzyczne im. Księdza Profesora Józefa Orszulika w Gdańsku, zlikwidowane w 2023.
Bibliografia:
Kronika oliwska od 1945 do 1979 roku, wyd. Zygmunt Iwicki, Pelplin 2016, przez indeks (notatki z dziejów oliwskiej parafii katedralnej ks. Leona Kossak-Główczewskiego).
Jacewicz Wiktor, Woś Jan, Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939–1945, z. 5, Warszawa 1977, s. 371.
Kałamarz Wojciech CM, Tradycje muzyczne w Polskiej Prowincji Zgromadzenia Księży Misjonarzy św. Wincentego a Paulo, „Informator ITKM”, Kraków 2009, nr 29, s. 73–88.
Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. Mieczysław Pater, Katowice 1996, s. 304–307.
http://www.osowa24.pl/news.php?extend.1495.2.
