PARK JAŚKOWEJ DOLINY
| < Poprzednie | Następne > |
i Joachima Heinricha Weickhmanna w Parku Jaśkowej Doliny, przylegające do centralnej części, Festynowej Łąki, 1842
w Parku Jaśkowej Doliny
we Wrzeszczu, 1842
PARK JAŚKOWEJ DOLINY, początkowo na północno-wschodnich stokach Jaśkowej Doliny we Wrzeszczu. Od około 1803 promenada spacerowa, założona i udostępniona mieszkańcom Gdańska przez Johannesa Labesa, od jego imienia nazywana Johannisberg (Góra Jana). Nazwa początkowo dotyczyła jedynie Lisiego Wzgórza (Fuchsberg, północno-wschodni kraniec parku, na zakończeniu obecnej ul. Sobótki, zwany też Górą Jana – Johannisberg i Wzgórzem Zinglera – Zinglershöhe), z czasem objęła wszystkie wzgórza położone po tej stronie doliny (aż po najwyższe wzniesienie zwane Królewskim Wzgórzem, obecnie Ślimak lub Sobótka, 87 m n.p.m.).
Oprócz zwyczajowej funkcji spacerowej w Dzień św. Jana (Johannis-Tag), odpowiednik polskiej Sobótki, w nocy odbywały się tu specjalne festyny ( festyny świętojańskie). Staraniem Johanna Labesa około 1803 na stokach wzgórz urządzono trawniki, posadzono krzewy orzechowe oraz świerki, buki i dęby. Grzbietem pagórków biegła ścieżka prowadząca na wzniesienie Królewskie Wzgórze z altanką zwieńczoną zieloną kopułą. Na sąsiednim szczycie znajdował się zegar słoneczny i otoczony pierścieniem brzóz domek z parasolem, nakryty słomianym dachem. Pokonanie dolinki ułatwiał brzozowy mostek. Założenie upadło w okresie wojen napoleońskich, a po śmierci Johanna Labesa w 1809, pozbawiona opieki promenada zaczęła się chylić ku upadkowi. Zniszczeń dopełniły walki toczące się w sierpniu 1813, a następnie nielegalny wyrąb drzew przez okolicznych mieszkańców.
Z inicjatywy mistrza kowalskiego i gdańskiego radnego Heinricha Bauera, władze miasta wykupiły z rak prywatnych dana posiadłość Johanna Labesa. W 1832, częściowo na miejscu dawnej promenady, na 51 ha powstał staraniem gdańskiego nadburmistrza Joachima Heinricha Weickhmanna, gubernatora wojskowego Jacoba Friedricha Rüchel von Kleista i skarbnika miejskiego Wilhelma Ferdinanda Zerneckego, a później Towarzystwa Upiększania Gdańska park miejski o charakterze parku ludowego (Volkspark), jeden z pierwszych tego typu w Europie. Pracami kierowali inżynierowie, mjr Gäde, kpt. Lenz i kpt. von Winterfeld. Fundusze na zakup ziemi i prace budowlane pochodziły z kasy miejskiej i zbiórek społecznych (np. koszt zakupu Fest-Wiese, Łąki Festynowej, w 1841 wynosił 700 talarów, z czego 526 pochodziło ze zbiórki, a 176 z kasy miejskiej).
W latach 1832–1837 uporządkowano teren dawnej promenady (po lewej stronie drogi prowadzącej do Piecek), po 1837 dołączono położoną po przeciwległej, zachodniej stronie ( Góra Strzyska), zalesioną część doliny Jäschkentaler Wald, Las Jaśkowej Doliny (nazwa z czasem przeszła na obie części parku), a w 1841 położoną centralnie Łąkę Festynową. Tu brały początek ścieżki spacerowe i odbywały się imprezy plenerowe, festyny śpiewacze, turnieje gimnastyczne. Park otwarto dla publiczności w 1837, w nocy 23/24 VI 1838 obchodzono w nim festyn świętojański (sobótkowy). Brali w nim udział mieszkańcy i władze miasta, ponoszące koszty przygotowania imprezy. Nocy sobótkowej towarzyszył zwyczaj rozpalania ognisk na parkowych wzgórzach, z czasem zastąpiony przez fajerwerki. Środek Łąki Festynowej wyznaczał wysoki słup, służący młodzieży do wspinania się po nagrodę. Początkowo długość ścieżek spacerowych wynosiła 6 km. Na szczytach znajdowały się punkty widokowe przystosowane do kontemplacji widoków morza i okolicy. Utworzono place zabaw, estradę, podium do tańca, bufety i restaurację, niektóre ważne miejsca ozdobiono kolorowymi kompozycjami z kwiatów.
Charakterystycznym miejscom (wzgórzom i polanom) położonym na lewo od drogi do Piecek nadano nazwy związane z pruską rodziną królewską Hohenzollernów: Wzgórze Następcy Tronu (Kronprinzhöhe) na pamiątkę przyszłego króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV (1795–1861); Wzgórze Albrechta (Albrechtshöhe), dedykowane ks. Albrechtowi (1809–1872), najmłodszemu synowi króla Fryderyka Wilhelma III; Wzgórze Karola (Karlshöhe), dedykowane ks. Karolowi (1781–1846); Wzgórze Wilhelma (Wilhelmshöhe), dedykowane ks. Wilhelmowi (1797–1888), od 1861 królowi Prus; Wzgórze Fryderyka (Friedrichshöhe), dedykowane księciu pruskiemu Fryderykowi (1783–1851); Królewskie Wzgórze (Königshöhe), dedykowane królowi Fryderykowi Wilhelmowi III (1770–1840). Swoje polany otrzymały także osoby zasłużone dla parku: Labes, Zernecke, Weickhmann, Rüchel von Kleist, radny Gdańska Heinrich Bauer. Część zachodnia parku poświęcono postaciom ważnym dla Gdańska, uczonym i drukarzom, stąd nazwy wzgórz na cześć nadburmistrza Leopolda von Wintera, Mikołaja Kopernika i Jana Heweliusza. Na tzw. punkty widokowe prowadziły starannie zaprojektowane, łagodnie wspinające się do góry ścieżki. Na bardziej stromych odcinkach budowano drewniane schody. Dla wygody na szczytach ustawiano ławki, niekiedy na środku sadzono pamiątkowe drzewa, a wokół ozdobne krzewy. Niektóre ścieżki otrzymały nazwy własne: Philosophenweg (Dróżka Filozofów), Jungfernstieg (Dziewicza Ścieżka). W charakterystycznych miejscach ustawiono ławki, np. Winkelbank (Ławkę Narożną), Hahnsbank (Ławkę Kogucią). Docelowym miejscem spacerów było Królewskie Wzgórze. 25 VII 1840 jedną z polan u stóp Wzgórza Kopernika nazwano Gajem Gutenberga, z pomnikiem Jana Gutenberga.
W latach 80. XIX wieku nieopodal Łąki Festynowej zbudowano drewnianą leśniczówkę w stylu szwajcarskim (projekt Paul Puchmüller), służącą jako kawiarnia; obok wybudowano korty tenisowe. W 1911 u stóp Wzgórza Wintera powstał teatr leśny. 19 X 1863 uczniowie Gimnazjum Miejskiego dla uczczenia 50. rocznicy zwycięstwa pod Lipskiem (1813) zasadzili na Łące Festynowej dąb i ustawili nieduży kamień z wyrytym pamiątkowym napisem (dąb i kamień obecnie zachowane). Na Lisim Wzgórzu już około 1850 mieściła się restauracja (od 1958 siedziba gdańskiego Oddziału TVP ( Telewizja Polska Gdańsk)). Pełniła także funkcję bramy wejściowej i schroniska dla amatorów wędrówek; od niej rozchodziły się dróżki we wszystkich kierunkach. Na Lisim Wzgórzu zachowała się wieża widokowa, stare drzewa i tarasy widokowe.
Podczas II wojny światowej, 11 VII 1942, w trakcie nalotu bombowego 26 brytyjskich samolotów na Gdańsk, z dwóch strąconych maszyn jedna spadła i rozbiła się w parku (przy początku ul. Wassowskiego), zginęła załoga: kpt. Charles Miller (I pilot), sierż. John Forsyth (II pilot), sierż. Alan Gorsschmith (nawigator), ppor. Joseph Eslick (radiooperator/strzelec), ppor. Robert Westgate ((radiooperator/strzelec), sierż. Norman Smith (strzelec) i st, sierż. Alden Nickerson (strzelec). W 1948 zwłoki ekshumowano i złożono na Cmentarzu Wojennym Wspólnoty Brytyjskiej w Malborku. W 2018, staraniem Piotra Urbana, prezesa poszukiwawczej fundacji Exercitus, upamiętniono to wydarzenie ustawieniem około 1,5 metrowego brzozowego krzyża z medalionami ze zdjęciami poległych. Po wojnie park został przekształcony w las komunalny.
