PRAWOSŁAWNA PARAFIA ŚW. MIKOŁAJA CUDOTWÓRCY
| < Poprzednie | Następne > |
PRAWOSŁAWNA PARAFIA ŚW. MIKOŁAJA CUDOTWÓRCY. Początki parafii związane są z rozpoczęciem w 1734 działalności Konsulatu Generalnego Imperium Rosyjskiego, przy którym (Langgarten (ul. Długie Ogrody)) wydzielono miejsce dla prowizorycznej kaplicy św. Mikołaja Cudotwórcy, obsługującej głównie załogi rosyjskich statków i okrętów. W 1769 kaplicę przeniesiono do budynku obok przebudowanej na pałac siedziby konsulatu. Obsługiwała niewielką kolonię rosyjską w Gdańsku(w 1914 było to 278 osób). Podczas I wojny światowej służyła duchową pomocą jeńcom rosyjskim w obozie na Przeróbce; do 1945 w ołtarzu przechowywany był spis nazwisk 704 zmarłych w obozie jeńców. W 1918 proboszczem został oficer i psalmista z Żytomierza – Miller. Po objęciu przez bolszewików władzy w Rosji, chwilowo wzrosła liczba wiernych, rekrutująca się z przybyłych w latach 1919–1922 emigrantów; dla większości Gdańsk był tylko miejscem tymczasowego postoju. Parafia podporządkowana była rezydującemu w Berlinie abp. Serafinowi, zwierzchnikowi emigracyjnego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w Niemczech. Wobec rozbicia politycznego pozostających w Gdańsku Rosjan, parafia starała się prowadzić akcję integracji narodowej i wyznaniowej, tworząc organizacje dobroczynne (kasy pogrzebowe, zapomogowe, komitety opieki nad grobami, chór, od 20 IV 1933 szkołę przyparafialną dla 20–30 dzieci, z zajęciami dwa razy w tygodniu).
W 1926 władze II Wolnego Miasta Gdańska (WMG) przekazały konsulat w ręce bolszewików, które zamknęły kaplicę. Proboszcz Leonid Leontjew korzystał z – udostępnionej przez parafię anglikańską – kaplicy przy Heilige-Geist-Gasse 80 (ul. św. Ducha). 15 XII 1926 ksiądz protojerej Aleksander Szafranowski (9 VII 1875 Ilkowitschi, Rosja – 13 VII 1940 Gdańsk, pochowany na cmentarzu Garnizonowym w kwaterze prawosławnej) uzyskał budynek przy Töpfergasse (ul. Garncarska 1/3, róg ul. Elżbietańskiej 8, od której prowadziło wejście). Parafia liczyła 1500 osób, przeważnie emigrantów (1934 w II WMG było tylko 181 Rosjan posiadających obywatelstwo gdańskie), utrzymywała się ze składek i datków wiernych. W 1932, po pożarze kamienicy, cerkiew wyremontowano. W 1935 oddano pod opiekę Rady Parafialnej (organ pomocniczy, wybierany co trzy lata) odsłonięty 22 IX 1929 z inicjatywy działających w Gdańsku organizacji rosyjskich pomnik wzniesiony na cmentarzu Garnizonowym ( Cmentarze. Zespół cmentarzy przy Grodzisku), który upamiętniał żołnierzy rosyjskich zmarłych w Gdańsku podczas I wojny światowej ( obozy jenieckie w Gdańsku).
Aleksander Szafranowski poświęcił też ufundowaną przez parafię mozaikową ikonę św. Jerzego na XIX-wiecznym pomniku upamiętniającym żołnierzy rosyjskich poległych w walkach o Gdańsk. W okresie 1940–1942 proboszczem był ks. Michał Ratiuk z Berlina, po nim (do 1945) ks. Piotr Rodkiewicz, kapitan armii rosyjskiej. W 1945 cerkiew uległa zniszczeniu. Odrodzenie nastąpiło wraz z przybyciem do Gdańska prawosławnych z byłych wschodnich krańców Polski (także w wyniku akcji „Wisła”). Dzięki staraniom ks. prot. Eugeniusza Naumowa (przeniesionego następnie do Elbląga) otrzymano prawo uczestniczenia w mszach odprawianych w kościele ewangelickim w Sopocie; w roku 1946 na potrzeby parafii (powołanej 3 czerwca) przejęto obiekt przy ul. Sienkiewicza 8 we Wrzeszczu. Wybudowana kaplica poświęcona została 6 XII 1948 św. Mikołajowi Cudotwórcy. W lutym 1946 metropolita Dionizy planował włączenie Gdańska do diecezji w Warszawie, w grudniu Sobór Biskupów zadecydował o tymczasowym powstaniu diecezji białostocko-gdańskiej (ówcześnie część województwa białostockiego, województwo olsztyńskie i gdańskie). W 1950 planowano utworzenie samodzielnej diecezji gdańskiej. Projekt zyskał aprobatę Urzędu do Spraw Wyznań, w styczniu 1951 metropolita Makary opowiedział się za powstaniem diecezji gdańsko-szczecińskiej, 7 IX 1951 Sobór Biskupów podtrzymał decyzję o istnieniu w autokefalicznym (samodzielnym, od 1924) polskim kościele prawosławnym, wśród jego 4 diecezji, także diecezji białostocko-gdańskiej (obejmującej powiat białostocki, sokólski, ełcki, a do 1958 część powiatu bielskiego oraz województwa olsztyńskie i gdańskie). W 1951 parafia liczyła około tysiąca osób, w 1968 – 2000. W 1953 otrzymała budynek byłego miejskiego krematorium przy ul. Traugutta 45, w 1983 także związane z nim budynki gospodarcze (od 1967 użytkowane przez Okręgowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji jako baza pogotowia technicznego i brygad konserwatorskich). W 1983 całość poddano remontowi kapitalnemu.
Na początku lat 90. XX wieku pomieszczenia piwniczne (z urządzeniami krematoryjnymi) wynajęto prywatnej spółce, uzyskane środki przeznaczając na dalszą przebudowę. W 1994 zmieniono dachy (z dachówki na blachę falistą), dwa lata później założono na nich hełmy (według projektu Henryka Pracza), dzięki czemu budynek uzyskał wygląd cerkwi, uzupełniono mozaikami z wizerunkiem patrona cerkwi, od 2003 przystąpiono do dekoracji freskami (autorstwa i wykonawstwa Marka Sieńkowskiego) części ołtarzowej. W kwietniu 1995 metropolita warszawski abp Sawa erygował przy świątyni Prawosławną Parafię Wojskową św. Wielkomęczennika Jerzego Zwycięzcy, mającą prowadzić działalność w środowisku wojskowym. Proboszczem do 1952 był ks. prot. E. Naumow, w latach 1952–1956 ks. prot. Leonidas Byczuk, 1956–1976 ks. prot. Borys Szwarckopf, 1976–1984 ks. prot. Konstanty Gromadzki, 1984–1985 ks. prot. Mikołaj Sidorski, 1985–2000 ks. mitrat Aleksander Tomkowid, 2000–2011 ks. prot. Aleksander Zielepucha, obecnie ks. Dariusz Jóźwik.
