SCHRÖDER ELIASCH CONSTANTIUS, prawnik, sekretarz królewski
| < Poprzednie | Następne > |
ELIASCH CONSTANTIUS SCHRÖDER (16 XI 1625 Gdańsk – 24 II 1680 Gdańsk), po uzyskaniu szlachectwa pisał się: Elias Constantius von Treven Schröder, uczony. Syn browarnika i kupca Eliasa (1589 – 1653, pochowany w kościele Najświętszej Marii Panny), kalwinisty, wraz z braćmi Aegidiusem (pochowany 20 IV 1635) oraz Georgiem (1592–1626) zapisanego w marcu 1600 do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego, i poślubionej przez niego w 1617 Elisabeth (7 VI 1592 – pochowana 29 IV 1648 w kościele NMP), córki Georga Kortha (Kurtza). Brat stryjeczny burmistrza Christiana Schrödera.
Od 1640 również uczeń Gimnazjum Akademickiego, kończył nauki 16 V 1643 rozprawą ekonomiczną na temat charakteru mienia, jego nabywania i administrowania, przygotowaną pod opieką Petera Oelhafa. W sierpniu 1643, wraz z kolegami z Gdańska, Johannem Nixdorffem i Friedrichem Richterem, zapisał się na uniwersytet w Rostocku, studiował prawo i historię starożytną. M.in. w 1645 był autorem drukowanego utworu z okazji ślubu swojej siostry stryjecznej Eisabeth z pastorem Johannem Fabriciusem. Od czerwca 1646 kontynuował studia prawnicze, historyczne i matematyczne w Lejdzie. Po roku odbył podróż po Europie, dłużej zatrzymał się w Bourges (Francja).
Od 1648 pracował w Gdańsku jako adwokat, zdobywając uznanie w mieście. Zgodnie z ówczesnym zwyczajem uprawiał okolicznościowa poezję, drukując w 1654 wiersz z okazji ślubu stryjecznego brata, wspomnianego Chrystiana Schrödera, z Anną Benigną Schöning, opiewając śmierć burmistrza Constantina Ferbera, w 1655 śmierć Marthy Reginy, córki burmistrza Adriana von der Lindego. Anonimowo (ale autorstwo dla wszystkich było znane) wydał rozprawkę o sporach luteran i kalwinistów o kościół św. Trójcy. W marcu 1655 powołany został przez Radę Miejską w skład Trzeciego Ordynku, jeszcze w tym roku bezskutecznie zabiegał o urząd ławnika. Drukami ku czci króla polskiego Jana Kazimierza zwrócił na siebie jego uwagę, z czego skorzystał gdy w przededniu wojny ze Szwecją wydał (anonimowo) utworu Preußisches hahnengeschrei (Pruskie pianie koguta), gdzie pod alegorycznymi postaciami ukrył króla Szwecji Gustawa Adolfa, konkurującego o rękę dwóch sióstr wdów (Torunia i Elbląga, zdobytych przez Szwedów), ale bezskutecznie zabiegającego o rękę trzeciej siostry-wdowy (Gdańska), jednak gdyby i tu jego starania się powiodły, powinien ze wzgląd na długi opór potraktować zdobycz wyjątkowo. Publikacja spowodował poruszenie w Gdańsku i śledztwo podjęte przez Radę Miejską, która dopatrzyła się w treści obrazy majestatu króla polskiego (skoro trzy miasta to wdowy, to sprawujący nad nimi rządy polski władca musiał przecież odejść z tego świata). Aresztowano nawet i osadzono na krótko w więzieniu drukarza dziełka, Ernsta Müllera. Sprawę kontynuował Trzeci Ordynek, oskarżając go o przekazywanie Szwedom informacji (np. o terminach wyjścia z portu gdańskich statków, które mogły w związku z tym wpaść w ich ręce). Śledztwo wykazało brak podstaw do wysuwania przeciwko niemu oskarżeń.
15 II 1656 otrzymał od Jana Kazimierza tytuł królewskiego sekretarza i dyplomaty, w 1658 – jako króla Szwecji (pretendenta do tronu) – szlachectwo szwedzkie i przydomek Trewen (Wierny). Używał następnie zarówno herbu rodzinnego (tarcza dzielona po przekątnej z trzema żukami), jak i nowego (tarcza czteropolowa, w polu pierwszy i czwartym słońce, w drugim i trzecim krzyż).
Autor prac z zakresu prawa publicznego i ustroju Polski, m.in. Serenissimo domino Joanni Casimir dei gratia Regi Poloniae (1656), Fasti Romanorum Liviani, hoc est (1675). Najważniejsze dzieło, ukończona w 1657 pierwsza wyczerpująca monografia dziejów ustroju Gdańska Ius publicum Dantiscanum (Gdańskie prawo publiczne) zgodnie z poleceniem Rady Miejskiej pozostało w rękopisie. Zawierało bowiem opinie korzystne dla rozszerzenia królewskich uprawnień w Gdańsku i nie zostało wydane drukiem, mimo królewskiego nakazu i poparcia gdańskich cechów. W monografii omówiono prawa królów polskich do Gdańska, uprawnienia władz miasta, prawa obywateli i prawa poszczególnych cechów. Całość podkreślała zależność Gdańska od polskich władców. W innych pracach stał na stanowisku, że wydarzenia mu współczesne miały już swoje odpowiedniki w starożytności (np. formy władzy, prawa obywatelskie), dlatego postulował konieczność głębokiej znajomości literatury antycznej, w tym biografii ówczesnych wielki ludzi.
W 1662, wobec braku perspektyw na karierę w Gdańsku (w 1661 ponownie nieskutecznie ubiegał się o awans do Ławy), zrezygnował z zasiadania w Trzecim Ordynku i przeszedł na katolicyzm (przybrał wówczas drugie imię: Constantius). Powrócił w skład Trzeciego Ordynku w 1677 po interwencji króla Jana III Sobieskiego jako jeden z sześciu desygnowanych przez władcę katolików. Wspomagał wiedzą prawniczą gdańskie cechy, podczas wizyty w Gdańsku Jana III Sobieskiego 10 I 1678 w imieniu delegacji Trzeciego Ordynku wygłosił przed królem mowę w sprawie proponowanej reformy wyboru członków Kamlarii.
Po przejściu w 1662 na wiarę katolicką był m.in. obrońcą i dobrodziejem gdańskich brygidek, krótko był notariuszem biskupim w Starych Szkotach, ponownie podróżował po Europie. Nie odnalazł się w środowisku katolickim, po powrocie do Gdańska wszedł w spór z notariuszem gdańskiego oficjała. Jedno z opublikowanych w tym sporze pism, decyzją Stanów Pruskich, na wniosek opata cystersów z Pelplina, zostało publicznie spalone na rynku w Grudziądzu. Uchodził za człowieka utalentowanego, ale niezwykle skąpego i obrażalskiego.
Po raz pierwszy żonaty był od 21 VI 1649 z Adelgundą (1629–1656), córką Hansa Königa, zawarcia związku gratulował parze młodej wierszowanym utworem rektor szkoły mariackiej Jacob Zetzke, a także koledzy i krewni żony. Z małżeństwa doczekał się córki Adelgundy Concordii i syna Constantina. Z kolei śmierć małżonki opłakiwał żałobnym wierszem w dniu pochówku w kościele NMP (19 XII 1656) kantor Gimnazjum Akademickiego i kościoła św. Trójcy Michael Conovius. 2 VII 1668 ożenił się z Elisabeth, córką Johanna Wernera, wdową po Samuelu Edwardsie, kupcu z Torunia pochodzenia szkockiego, z ręką której otrzymał duży kapitał i ziemskie posiadłości. Podczas pobytu w Wiedniu uwiódł pannę z dobrego domu, obiecując jej małżeństwo, po jej niespodziewanym przybyciu do Gdańska skandal zatuszowano: została z rozkazu miejskich władz natychmiast aresztowana i wydalona z miasta.
Bibliografia:
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina curatorum et professorum per eadem secula, ed. Willem N. Du Rieu, Hagae Comitum 1875, s. 369.
Die Matrikel der Universität Rostock, hrsg. Adolph Hofmeister, Bd. 3, Rostock 1893, 136.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 64, 137.
Matysik Stanisław, Eliasz Konstanty Schröder, gdański prawnik (1625–1680), „Rocznik Gdański”, t. 13, 1954.
Cieślak Edmund, Eliasz Konstanty Schröder, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 4, Gdańsk 1997, s. 176–177.
Günther Otto, Zwei Miscellen zur Danziger Buchdrucker- und Literaturgeschichte im siebenzehnten Jahrhundert, „Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins”, H. 38, 1898, s. 153 (ocena postaci).
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 4, 221.
