STATIUS MARTIN, teolog, diakon
MARTIN STATIUS (1590 Naugard (Nowogard) – 12 III 1655 Gdańsk), teolog, diakon kościoła św. Jana. Syn Andreasa, burmistrza rodzinnego miasta. W kwietniu 1609 zapisany został do gdańskiego Gimnazjum Akademickiego. W 1614 magister w Wittenberdze. Od 15 XII 1617 do śmierci diakon kościoła św. Jana w Gdańsku, kazanie powitalne wygłosił 24 grudnia.
W 1625 opublikował Vortrab der geistlichen Schatzkammer (Zwiastun duchowego skarbca), wyciąg z pism pastora z hanzeatyckiego Salzwedel (Saksonia–Anhalt), Stefana Praetoriusa (1536–1603), rok później – zbiór cytatów Marcina Lutra (Lutherus redivivus. Das ist: Lutheri Christenthumb: Darinn der wahre lebendige Glaube …). Cytatami udowadniał zgodność z nauką Marcina Lutra mistycznego pojmowania zjednoczenia wiernych z Chrystusem oraz wezwania do żywej wiary w życiu świętym przez uważanego za ojca pietyzmu
Johanna Arndta (1555–1621). Wydanie było często wznawiane i przedrukowywane aż do XIX wieku (w 1761 także w przekładzie duńskim) i m.in. wpłynęło na zrozumienie poglądów Marcina Lutra przez pietystycznego reformatora szkolnictwa, Augusta Hermanna Franckego (1663–1727).
W Gdańsku, pochłoniętym w tym czasie pietystycznym „sporem Rathmanna” (zob. Hermann Rathmann, pietyzm) początkowo nikt znaczący nie zwrócił uwagi na jego pisma, choć już był aktywny w owej polemice, m.in. z kaznodzieją kościoła św. Jakuba Thomasem Stolfiusem, diakonami kościoła św. Trójcy Andreasem Hojerem, kościoła św. Katarzyny Danielem Dilgerem i Michaelem Blanckiusem podpisując się pod pismem Rathmanna z 18 VII 1626 wysłanym do swych rostockich sojuszników. W 1631, gdy sprawy pietyzmu już nieco ucichły, wydał Lehrspiegel eines wahren evangelischen Christen oder cynosura apostolica (Zwierciadło nauczania prawdziwego protestanckiego chrześcijanina lub cenzura apostolska) i w 1636 uzupełnił obszerniejszą kolekcją traktatów pastora Stefana Praetoriusa Geistliche Schatzkammer der Gläubigen (Duchowy skarb wiernych; także później często przedrukowywane, aż po wydanie z Elberfeld, 1833). 17 XI 1636 został wezwany przez seniora gdańskiego Ministerium Duchownego Johanna Corvina, który poddał jego pisma ostrej cenzurze – i w zasadzie zamiast „sporu Rathmanna” zapoczątkował kolejne starcie z pietystami – „spór Statiusa” (Statianischer Streit).
W styczniu 1637 odpowiedział na zarzuty Ministerium Duchownego na 20 arkuszach druku, w podobnej skali replikowało także w kwietniu tego roku Ministerium Duchowne. Wymiana kontrargumentów, obejmujących szeroki zakres zagadnień teologicznych, trwała do pojawienia się w 1643 w Gdańsku nowego rektora Gimnazjum Akademickiego i pastora kościoła św. Trójcy Abrahama Calowa. Pod jego wpływem opublikował kilku pism, w których wyrzekł się swoich poglądów i poddał się osądowi swych kolegów duchownych. 16 V 1653 został przeniesiony na emeryturę z dożywotnim uposażeniem.
Ojciec Anny, od 19 XII 1644 trzeciej żony producenta wyrobów ze srebra i złota Hansa von Hagena (chrzest 12 III 1596 w kościele Najświętszej Marii Panny (NMP) – pochowany tamże 10 I 1648 w grobie nr 171), po jego śmierci od 26 III 1651 drugiej żony poślubionego w kościele NMP Heinrich Krona, któremu urodziła pięcioro dzieci, oraz Elisabeth, od listopada 1657 żony poślubionego w kościele NMP Sigismunda Stammera (pochowany tamże 27 I 1688 w grobie nr 246, w wieku 54 lat).
Pochowany 17 III 1655 w kościele św. Jana. Do 1945 w tzw. Wielkiej Zakrystii tego kościoła wisiał portret duchownego w formie miedziorytu.
Zakończony w 1643 „spór Statiusa” miał szeroki oddźwięk w całej Europie, dotyczył bowiem spraw fundamentalnych luteranizmu i wypracował wiele tez i stanowisk, które były i są nadal aktualne, o czym świadczą wspomniane wyżej wielokrotne wznowienia jego publikacji oraz rozważania o małżeństwach międzywyznaniowych, temacie omawianym np. i w 2019.
Bibliografia:
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 82.
Drost Willi, Kunstdenkmäler der Stadt Danzig, Bd. 1: Sankt Johann, Stuttgart, 1957, s. 172. br/>
Müller Johannes M., A two- and a threefold cord: Martin Statius on mixed marriages and interconfessional relationships, „ Church History And Religious Culture”, vol. 99, Leyden 2019, nr 3–4, s. 465–484.br/>
Praetorius Ephraim, Dantziger-Lehrer Gedächtniβ..., Danzig und Leipzig, 1760, s. 6.br/>
Rhesa Ludwig, Kurzgefaßte Nachrichten von allen seit der Reformation an den evangelischen Kirchen in Westpreuszen angestellten Predigern, Königsberg 1834, s. 42.br/>
Schnaase Eduard, Geschichte der evangelischen Kirche Danzigs actenmässig Dargestellt, Danzig 1863, s. 262–284.br/>
Weichbrodt Dorothea, Patrizier, Bürger, Einwohner der Freien und Hansestadt Danzig in Stamm- und Namentafeln vom 14.–18. Jahrhundert, Klausdorf–Schwentine 1986–1992, Bd. 1, 424; 2, 343; 3, 173; 4, 344.
