STOLZENBERG BENNO, śpiewak operowy, kompozytor, dyrektor Teatru Miejskiego
| < Poprzednie | Następne > |
BENNO STOLZENBERG (25 II 1827 lub 1829 Królewiec – 22 IV 1906 Berlin), śpiewak operowy o głosie tenorowym, nauczyciel śpiewu, kompozytor, dyrektor Teatru Miejskiego. Syn kantora synagogalnego. W latach czterdziestych XIX wieku pracował w firmie handlowej oraz odbył służbę wojskową w Gdańsku. W 1851 ubiegał się bezskutecznie o stypendium Towarzystwa Pokoju na naukę śpiewu. Po odmowie wyjechał do Berlina, gdzie studiował technikę śpiewu bel canto u tenora Eduarda Mantiusa i dyrygenta Heinricha Dorna. 17 IX 1852 debiutował w teatrze w Królewcu jako Hrabia Almaviva w Cyruliku sewilskim Gioacchina Rossiniego. W okresie 1855–1856 występował w teatrze w Rewlu (obecnie Tallin, Estonia), 1856–1857 w Szczecinie, 1857–1858 w Brunszwiku (Braunschweig), 1858–1859 w Würzburgu (tu był zaangażowany również jako reżyser), 1859–1875 w teatrze dworskim w Karlsruhe, 1875–1876 w Lipsku, 1876–1879 w Królewcu. W lutym 1879 – po zapłaceniu Georgowi Langemu odstępnego w wysokości 36 tysięcy marek – został w Gdańsku dzierżawcą Teatru Miejskiego.
W Gdańsku wystawił 256 sztuk teatralnych: 66 dramatów, 51 oper, 68 komedii, 18 operetek, 30 fars, 23 tak zwane Ausstattungsstücke (sztuki z wystawnymi dekoracjami i z użyciem maszynerii teatralnej, przeważnie o tematyce baśniowej). Repertuar składający się z utworów wystawianych w Gdańsku już wcześniej uzupełnił o 73 dzieła współczesnych autorów, w tym 15 dramatów, między innymi: Arria i Messalina Adolfa Wilbrandta (premiera 1 IV 1880), Die Hexe (Czarownica) Arthura Filgera (9 XI 1880), Katharina Howard Rudolfa von Gottschalla (15 XI 1881), pięć oper: Feramors Antona Grigoriewicza Rubinsteina (11 I 1880; pierwszymi przedstawieniami dyrygował kompozytor), Gustav Wasa Carla Götzego (17 III 1880), Der Blitz (L’éclair; Piorun) Jacques’a Fromentala Halévy’ego (28 IV 1881), Carmen Georges’a Bizeta (24 XI 1881), Wilhelm von Oranien (Wilhelm Orański) Heinricha Hofmanna (14 IV 1882), 29 komedii, między innymi: Wohltätige Frauen (Dobroczynne niewiasty) Adolfa L’Arronge’a (29 II 1880), Plaudertasche (Gaduła) Franza Bittonga (17 XI 1880), Krieg im Frieden (Wojna w czasie pokoju) Gustava Mosera (7 II 1882), Die einzige Tochter (Posażna jedynaczka; 15 III 1880) i Mentor (2 II 1882) Jana Aleksandra Fredry, pięć operetek: Giroflé-Girofla Alexandre’a Charles’a Lecocqa (7 XII 1879), Leichte Kavallerie (Lekka kawaleria; 6 II 1880) i Boccaccio Franza von Suppégo (15 II 1880), Madame Favart Jacques’a Offenbacha (4 III 1880), Karneval in Rom (Karnawał w Rzymie) Johanna Straussa (27 I 1882), dziewięć fars, między innymi: Sodom und Gomorrha (Sodoma i Gomora) Franza von Schönthana (26 IX 1879), Eine resolute Frau (Resolutna kobieta) Wilhelma Mannstaedta (9 I 1881), Ehehindernisse (Przeszkody małżenskie) Alberta Willa (11 XII 1881), dziesięć Ausstattungstücke, między innymi Die Kinder des Kapitän Grant (Les Enfants du capitaine Grant; Dzieci kapitana Granta) Adolphe’a Dennery’ego według Jules’a Verne’a (14 XII 1879), Tischlein deck’ dich (Stoliczku nakryj się) Friedricha Prägera (25 XII 1881).
Zaangażowany przez niego zespół baletowy – trzy solistki i 12 uczennic szkoły baletowej – wykonywał wstawki baletowe w operach, operetkach i innych sztukach oraz występował w samodzielnych obrazkach tanecznych i baletach. W okresie 1879–1880 baletmistrz Leopold Couqui wystawił kilka krótkich divertissement i obrazki baletowe Das Fest der Goldgräber (Święto poszukiwaczy złota) i Der hüpfende Freier (Podskakujący zalotnik), 1880–1881 baletmistrz Fritz Scharf wystawił między innymi drugi akt baletu Giselle Adolphe’a Adama. W latach 1881–1882 zespół baletowy nie miał kierownika, występy ograniczyły się do wstawek baletowych, między innymi solistki Calmus, Dänike, Fiebig i uczennice szkoły baletowej wykonały „Taniec elfów” w Śnie nocy letniej Williama Shakespeare’a z muzyką Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego.
Stolzenberg działał również w życiu muzycznym Gdańska. W sezonie 1879–1880 wspólnie z księgarzem Constantinem Friedrichem Ziemssenem zorganizował osiem abonamentowych koncertów: siedem symfonicznych w Sali Apollina Hotelu du Nord (Apollo-Saal; hotel Gdańsk Radisson Blu) i jeden oratoryjny – 21 III 1880 roku w Friedrich-Wilhelm-Schützenhaus ( Ogród Strzelecki i Dom Strzelecki), podczas którego wykonano Pasję według św. Mateusza Johanna Sebastiana Bacha. Na koncertach w Sali Apollina prezentowano symfonie, koncerty i utwory instrumentalne, a także kompozycje kameralne, arie operowe, pieśni (między innymi skomponowane przez niego) i inne dzieła. Wykonawcami byli muzycy orkiestry Teatru Miejskiego pod kierunkiem pierwszego dyrygenta Carla Götzego, solistami – gdańscy i pozagdańscy śpiewacy i instrumentaliści. Oprócz koncertów abonamentowych organizował krótkie koncerty w teatrze, zazwyczaj w przerwach między jednoaktowymi sztukami, na przykład 10 III 1881 rosyjska pianistka Monica Terminska zagrała Koncert fortepianowy a-moll op. 54 Roberta Schumanna, 21 XI 1881 francuski skrzypek Emil Sauret wykonał Koncert skrzypcowy e-moll op. 64 Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, Polonez A-dur op. 21 Henryka Wieniawskiego i Romans F-dur op. 50 Ludwiga van Beethovena.
Sporadycznie występował w operach, między innymi jako Georg Brown w Białej damie François-Adriena Boieldieu, Jan z Lejdy w Proroku Giacoma Meyerbeera, Eleazar w Żydówce Jacques’a François Halévy’ego, tytułowy bohater w Tannhäuserze i Lohengrinie Richarda Wagnera oraz w Feramors Antona Grigoriewicza Rubinsteina, i na koncertach – 21 III 1880 roku w Friedrich-Wilhelm-Schützenhaus śpiewał partie Ewangelisty w Pasji według św. Mateusza Bacha, 12 III 1882 w sali loży Eugenia pod Ukoronowanym Lwem przy Neugarten 18 (ul. Nowe Ogrody) ( wolnomularstwo) na imprezie charytatywnej na rzecz Towarzystwa Pestalozziego (Pestalozzi-Verein) wykonał pieśni Franza Schuberta, Franza Liszta i Eduarda Lassena.
W maju 1882 odstąpił prawo do dzierżawy gdańskiego Teatru Miejskiego Heinrichowi Jantschowi (brak informacji o wysokości odstępnego). W Gdańsku mieszkał przy Breitgasse 120 (ul. Szeroka). W latach 1882–1885 uczył śpiewu w Berlinie, 1885–1896 był profesorem śpiewu i sztuki aktorskiej w konserwatorium w Kolonii, od roku 1896 do śmierci uczył śpiewu w Berlinie.
W 1855 w Królewcu poślubił aktorkę Malwinę Schweichler (8 X 1831 Królewiec – 1 VI 1891 Wrocław). Ich czworo dzieci było artystami.
Najstarsza córka, Gabriela (Ella) Stolzenberg (26 XI 1856 Helsinki – po 1881), była śpiewaczką koncertową o głosie mezzosopranowym i pianistką kameralistką. W Gdańsku występowała na licznych koncertach, między innymi 13 II 1880 roku przedstawiła pieśni Johannesa Brahmsa, Roberta Schumanna i Carla Reineckego oraz arię Sei stille dem Herrn z oratorium Elias Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, 28 II 1880 wykonała partię fortepianu w Serenadzie na fortepian, wiolonczelę i klarnet Emila Hartmanna. W grudniu 1881 roku w Augsburgu poślubiła śpiewaka o głosie barytonowym Michaela Geigera, występującego w Teatrze Miejskim w sezonie 1880–1881, między innymi w operach Richarda Wagnera (Telramund w Lohengrinie, Wolfram von Eschenbach w Tannhäuserze), Giacoma Meyerbeera (Nelusco w Afrykance), Daniela François Aubera (Pietro w Niemej z Portici). Brak informacji o ich późniejszym życiu.
Kolejna z córek, Fanny Stolzenberg, została aktorką, syn Paul Stolzenberg – śpiewakiem operowym.
Najmłodsza córka, Klara Stolzenberg (Claire La Porte-Stolzenberg; 25 XII 1865 Karlsruhe – po 1920), była śpiewaczką operową o głosie sopranu koloraturowego. W 1886 roku debiutowała w teatrze dworskim w Sondershausen, w latach 1887–1889 występowała w teatrze we Fryburgu Bryzgowijskim, 1889–1890 w Magdeburgu, 1890–1891 we Wrocławiu, 1891–1895 w teatrze operowym w Düsseldorfie, 1895–1896 w teatrze dworskim w Brunszwiku (Braunschweig), 1896–1900 w teatrze w Bazylei. Od roku 1900 uczyła śpiewu w Düsseldorfie, sporadycznie występowała też w teatrze, na przykład 30 VI 1908 w Düsseldorfie w operetce Orfeusz w piekle Jacques’a Offenbacha, i na koncertach, między innymi 10 XII 1910 w Elberfeld (Nadrenia) na koncercie kantat Johanna Sebastiana Bacha.
Bibliografia:
Archiwum Państwowe Gdańsk, Prezydium Policji, sygn. 14, 4/ (karta meldunkowa, daty i miejsca urodzenia także żony i córek); Nadprezydium Prowincji, Akta Teatru Miejskiego, sygn. 7/221, s. 502–589; /222, s. 101–168.
„Deutscher Bühnen-Almanach“ 1855–1860, 1872, 1874, 1876–1879. 1881, 1882, 1884, 1885, 1907.
„Danziger Zeitung” 1879–1882 (anonse i recenzje); 1891 nr 18930, wyd. por. z 4 VI (nekrolog żony), nr 18931, wyd. wiecz. z 4 VI (wspomnienie pośmiertne).
„Signale für die musikalische Welt“, 1885, nr 19, s. 290.
Domansky Walther, 100 Jahre westpreussische Friedensgesellschaft, Danzig 1916, s. 16–17.
Großes Sängerlexikon. Vierte, erweiterte und aktualisierte Auflage, München 2003, Bd. VI, s. 4553–4554 (z pomyłkami).
Michalak Jerzy M., Jenny Lind, Sigurd Lunde und andere Sängerinnen und Sänger aus dem Norden in Danzig, w: Lied und Liedidee im Ostseeraum zwischen 1750 und 1900, Frankfurt am Main 2002,s. 134–135.
