WITRYCY, świeccy zarządcy kościołów
< Poprzednie | Następne > |
WITRYCY (vitrici, provisores), osoby świeckie sprawujące opiekę nad kościołami, wybierane przez Radę Miejską dożywotnio lub do awansu na wyższe stanowiska w mieście. W Gdańsku notowani byli w źródłach od 1363 (w wypadku kościoła Najświętszej Marii Panny (NMP), bez wątpienia działali i wcześniej. Szczególna rola witryków związana była z przywilejami otrzymanymi przez Gdańsk w latach 1455–1457, kiedy Rada Miejska otrzymała prawo patronatu nad kościołami miejskimi i zarządzania ich majątkiem. Dla ułatwienia zarzadzania Rada, której wybrani przedstawiciele wcześniej działali wspólnie z witrykami, przekazała im całość spraw administracyjnych związanych z kościołami, przykościelnymi szkołami i cmentarzami, odciążając tym samym rajców, ustanawiając nad nimi inspektora (z reguły był nim najmłodszy burmistrz), będącego łącznikiem między witrykami a Rada Miejską.
Dla każdego z kościołów wyznaczono witryków, którym podlegał cały świecki kościelny personel (grabarze, pachołkowie, wytwórcy świec, praczka, latrynowi i inni). Sześciu witryków ustanowiono dla kościoła w Domu Dobroczynności (Sierocińcu), pięciu witryków ustanowiono dla kościołów św. Barbary i św. Elżbiety, po czterech w kościołach NMP, św. Jana, św. Bartłomieja, św. Jakuba, Bożego Ciała, Lazaretu przy Bramie Oliwskiej, po trzech w kościołach św. Katarzyny, św. Trójcy, św. Anny, św. Gertrudy, Zbawiciela, Urzędu Dobroczynności. W kalwińskim kościele św. Piotra i Pawła zarząd spoczywał w rękach kolegium składającego się z przedstawicieli gminy. W kościołach na wiejskich obszarach należących do Gdańska było trzech witryków, rekrutowanych z miejscowych bogatych chłopów.
Najstarsi stażem witrycy odpowiadali za stan budynku, zbiórkę materiału potrzebnego do ewentualnego remontu, prace prowadzone wewnątrz kościołów (np. zwieranie umów z rzemieślnikami w sprawie nowego wyposażenia), utrzymanie porządku wewnątrz świątyni (nie tylko sprzątanie, ale np. wyrównanie poziomu posadzki po licznych pod nią pochówkach, także czyszczeniem ścian i obrazów), przygotowaniami na wypadek pożaru, itp. Młodsi stażem witrycy odpowiadali za sprawy związane z obsługą kościelnych chórów, dzwonów, a także stanem wież i dachów. Najmłodsi odpowiadali za organizacje pochówków w kościołach i wokół niego (bez ich zgody nikt nie mógł być pochowany w tych miejscach, nie mógł układać nowych płyt, etc.), utrzymanie porządku na cmentarzu przykościelnym (wywózka śmieci, odśnieżanie, itp.), podlegali mu grabarze, m.in. zatrudniali kamieniarzy do wykonania bieżących prac remontowych. Wszyscy witrycy mieli zaś za zadanie o zabieganie o pozyskiwanie środków finansowych na rzecz konkretnego kościoła (fundacje, spadki, umowy rentowe, pobożne darowizny, dochody ze sprzedaży miejsc w kościelnych ławkach).
Witrycy czerpali na swoją działalność środki finansowe z dochodów kościoła, corocznie indywidualnie rozliczali się z wydatków, rozliczenie zbiorcze przekładali inspektorowi, ten zas Radzie Miejskiej. Za swoja pracę nie pobierali wynagrodzenia z miejskiej kasy, potrafili jednak osiągać prywatne dochody ze sprawowanych funkcji (np. sprzedaży miejsc pochówków, co było prawnie niedozwolone, ale tolerowane). Przysługiwało im zwolnienie z pewnych kościelnych opłat, honorowe miejsce w najlepszych ławkach kościelnych (wraz z rodzinami), na równi z burmistrzami, rajcami, miejskimi pisarzami i osobami duchownymi bezpłatny pochówek w kościele.
Bibliografia:
Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historisches Kirchen Register” von Eberhard Bötticher (1616). Transkription und Auswertung, hrsgb. v. Christofer Herrmann, Edmund Kizik, Köln–Weimar–Wien 2013, s. 57–58, 151–193.