WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM
| < Poprzednie | Następne > |
WOJNA GDAŃSKA Z KRÓLEM POLSKIM STEFANEM BATORYM. Konflikt polityczny i militarny pomiędzy Gdańskiem a królem polskim Stefanem Batorym z lat 1576–1577, w trakcie którego doszło do trwającego od 11 maja do 12 grudnia 1577 oblężenia Gdańska przez polskie wojska. Podłożem konfliktu była podwójna elekcja, podczas której zgłoszono do tronu polskiego dwóch kandydatów: cesarza Maksymiliana II Habsburga (zgłoszony 12 XII 1575) i księcia siedmiogrodzkiego Stefana Batorego (zgłoszony 15 XII 1575). Gdański patrycjat od początku opowiedział się za Maksymilianem, który zapewniał władze miejskie, że jako władca nie będzie kontynuował sprzecznej z interesami Gdańska polityki morskiej poprzedniego króla polskiego Zygmunta Augusta ( Komisja Morska, Komisja Karnkowskiego), zapewni protekcję dla kupców gdańskich oraz zagwarantuje tolerancję religijną.
Miasto nie porzuciło opcji prohabsburskiej nawet po koronacji 1 V 1576 Stefana Batorego na króla Polski. Wysłannicy Gdańska nie pojawili się na zwołanym przez władcę do Torunia sejmie walnym, podczas którego na przełomie sierpnia i września 1576 składali mu hołd przedstawiciele stanów pruskich. Gdańszczanie zażądali, by monarcha najpierw zatwierdził prawa i przywileje miejskie. W tej sytuacji król wyznaczył na 20 IX 1576 termin sądu nad Gdańskiem za podniesienie buntu przeciw władzy królewskiej i obrazę majestatu, ogłaszając jednocześnie 24 IX 1576 banicję i blokadę handlową miasta.
W obliczu nieuchronności konfliktu zbrojnego Gdańsk rozpoczął intensywne przygotowania wojenne, koncentrując się na rozbudowie fortyfikacji i zaciągu żołnierzy (na potrzeby ich opłacenia zabierano np. z kościołów srebra, z których po przetopieniu wybijano monety, zob. przykładowe dane w haśle złotnictwo). Komendę nad wojskami gdańskimi powierzono sprowadzonemu specjalnie w tym celu z Kolonii doświadczonemu dowódcy, płk. Hansowi Winckelbruchowi. Król, wobec braku odpowiednich sił (dysponował w tym czasie jedynie wojskiem liczącym około 4000 żołnierzy), zwlekał z podjęciem energiczniejszych działań; wielu dygnitarzy koronnych (np. wojewoda krakowski Piotr Zborowski, podkanclerzy Jan Zamoyski) było przeciwnych konfrontacji. Niechętna rozprawie ze zbuntowanym miastem była szlachta zainteresowana handlem zbożem i towarami leśnymi ze swoich folwarków, w związku z czym sejm zwołany na październik–listopad 1576 chłodno przyjął postulaty władcy w zakresie uchwalenia podatków na wojnę z Gdańskiem. Stanowisko miasta nie uległo zmianie mimo śmierci cesarza Maksymiliana 12 X 1576, Rada Miejska nadal odmawiała złożenia przysięgi wierności królowi, a także odrzucała królewskie żądania rozpuszczenia zaciężnych wojsk, zburzenia fortyfikacji miejskich, świadczenia pomocy w wojnie z Moskwą oraz wypłacenia monarsze 300 tysięcy zł polskich.
W styczniu 1577 toczyły się bezowocne pertraktacje w sprawie załagodzenia sporu. Poirytowany władca, chcąc wywrzeć presję na miasto, polecił w początku lutego 1577 uwięzić przybyłych na rokowania wysłanników Gdańska, burmistrza Constantina Ferbera i rajcę Georga Rosenberga, natomiast 7 III 1577 zakazał wszelkiego handlu z Gdańska na rzecz Torunia i Elbląga. Na początku kwietnia 1577 wojska koronne ruszyły pod Gdańsk. 17 IV 1577 doszło do bitwy nad Jeziorem Lubiszewskim (w okolicach Tczewa), w której efekcie wojska gdańskie, złożone w przeważającej mierze z uzbrojonych mieszczan, poniosły druzgocącą klęskę. Wojska królewskie nie wykorzystały zwycięstwa i nie przystąpiły do oblężenia, dając tym samym miastu czas na poczynienie dalszych przygotowań do obrony, a także zacieśnienie sojuszu z popierającą miasto Danią; wspierająca Gdańsk flota duńska pojawiła się na wodach Zatoki Gdańskiej już na początku kwietnia 1577 (zob. Raf Kletan).
Król Stefan Batory przybył pod Gdańsk 11 VI 1577, obejmując osobiście komendę nad wojskiem i przystępując do regularnego oblężenia miasta. Od 17 VI 1577 równolegle do działań militarnych toczono pertraktacje pokojowe, król nie dysponował dość liczną armią ani artylerią oblężniczą, a Gdańsk stawiał twardy opór. Nie powiodły się dwukrotnie podejmowane próby opanowania kluczowej dla obrony twierdzy w Wisłoujściu. Pierwszą udaremniła w nocy z 2 na 3 VII 1577 wycieczka wojsk gdańskich, zakończona rozbiciem oddziału dowodzonego przez Ernsta Weyhera i zdobyciem 14 dział, podczas drugiego ataku, przeprowadzonego 23 VII – 1 IX 1577, wojska królewskie ponownie doznały porażki, po której król nakazał odwrót. Związane było to również z obawą przed interwencją duńską oraz niechęcią szlachty, która wobec przedłużających się działań wojennych ponosiła straty ekonomiczne. Dużą rolę odegrała działalność gdańskiej dyplomacji, skutecznie oddziałującej na dygnitarzy koronnych (według określenia króla, gdańszczanie mieli strzelać złotymi kulami). We wrześniu 1577 wojska gdańskie przeszły nawet do ofensywy; w 2. połowie września 1577 połączone floty gdańska i duńska podjęły próbę opanowania Elbląga, pod koniec września 1577 wojska gdańskie spaliły i splądrowały klasztor w Oliwie.
Wobec niepowodzenia króla wznowiono rokowania pokojowe, toczone tym razem przy mediacji margrabiego brandenburskiego Johanna Georga. Ostatecznie 12 XII 1577 zawarto ugodę. Po formalnych przeprosinach król przyjął Gdańsk do łask i zatwierdził jego przywileje, w tym wolność wyznawania luteranizmu na terenie miasta, zniósł także restrykcje handlowe. Gdańsk zobowiązał się do wypłacenia monarsze 200 000 zł polskich (w ratach w ciągu kolejnych pięciu lat), przyrzekł pomoc w wojnie moskiewskiej. Konflikt Stefana Batorego z Gdańskiem był prestiżową porażką władcy, któremu nie udało się zmusić miasta do posłuszeństwa. Z kolei Gdańsk potwierdził, że jest równorzędnym partnerem w polityce wewnętrznej Rzeczypospolitej Polskiej. Uzyskał potwierdzenie przywilejów, odsunął groźbę kontynuacji polityki morskiej, skutecznie blokując wprowadzenie w życie sprzecznych z interesami miasta statutów komisji Karnkowskiego.
17 X 1907 Zarząd Miasta Gdańska przekazał do Muzeum Miejskiego duży (330 x 66 cm) obraz przedstawiający oblężenie Gdańska w 1577 nieznanego autorstwa, zaginiony w 1945.
