AFANASJEW JERZY, reżyser, poeta, pisarz
| < Poprzednie | Następne > |
JERZY AFANASJEW (11 IX 1932 Nowa Wilejka, Wileńszczyzna – 26 IX 1991 Sopot), reżyser, poeta, pisarz, aktor, kronikarz „sezonu kolorowych chmur” (studenckich dokonań artystycznych lat 50. i 60. XX wieku w Gdańsku). Syn Jerzego (zm. 1940), inżyniera kolejowego i Ireny z domu Bolińskiej (zm. 1944). Ochrzczony w obrządku prawosławnym, po kilku latach przechrzczony w obrządku katolickim. W 1938 zamieszkał z matką (odeszła od męża) w Łomży, podczas okupacji w Warszawie. Po wojnie, od 1945 mieszkał u krewnych w Płocku, uczęszczał do Gimnazjum im. Stanisława Małachowskiego, uczył się w Liceum im. Władysława Jagiełły. Krótko (październik 1947 – lipiec 1948) przebywał dla poratowania zdrowia u wuja Koki Bulajewa w Bazylei (Szwajcaria), po powrocie do Polski zamieszkał w Białymstoku u dawnego partnera matki, Józefa Siawciłło. Uczęszczał do miejscowego liceum i technikum budowlanego. Po maturze w 1952 przez rok pracował w Poznaniu jako technik budowlany.
Od 1953 mieszkał w Sopocie, w latach 1957–1991 przy ul. 3 Maja 45 (dawna rezydencja Heinricha Rickerta), co uczczono pamiątkową tablicą. Do 1957 studiował budownictwo, następnie architekturę na Politechnice Gdańskiej, studia z architektury dokończył w latach 1958–1961 w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku. Ukończył też studia na Wydziale Reżyserii Filmowej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi (1966, dyplom 1974). Był członkiem redakcji studenckich pism „Kontrasty” (1956), „Uwaga” (1957), w latach 1961–1963 prowadził dział prozy i kultury w miesięczniku „Litery”.
Był – między innymi ze Zbigniewem Cybulskim, Bogumiłem Kobielą i Jackiem Fedorowiczem – animatorem artystycznych działań studenckich w Gdańsku na przełomie lat 50. i 60. XX wieku: współtworzył teatr Bim-Bom (1954–1959, aktor, reżyser, kierownik artystyczny), był też członkiem literacko-artystycznej grupy studenckiej Szkoła Grafomanów i od 1959 Gdańskiej Grupy Młodych. Z żoną, Aliną Afanasjew, szwagrem Ryszardem Ronczewskim, Józefem Fuksiem i Januszem Hajdunem prowadził od stycznia 1959 teatr Cyrk Rodziny Afanasjeff (premiery: Tralabomba, 1959; Białe zwierzęta, 1960; Komedia masek, 1961; Dobry wieczór, błaźnie, 1962). W 1960 zrealizował w konwencji tego teatru film Białe zwierzęta (emisja w TVP – 1962).
Jako poeta zadebiutował w 1955 na łamach „Po prostu”, pierwszy tomik poezji (Księżycowy pierścień) ukazał się w 1959, w tym samym roku wydał zbiór opowiadań (Mucha i anioł). Kierował działem poezji w miesięczniku „Litery” (1962–1964). Jako reżyser teatralny zadebiutował w 1964 (Indyk Stanisława Mrożka, Teatr Nowy w Łodzi), w filmie fabularnym – w 1970 (Prom), zrealizował także kilka filmów krótkometrażowych (m.in. Żelazne kwiaty, 1960; Getto ciszy, 1964); był autorem scenariuszy filmowych (w tym Wesoły mężczyzna, 1960; Generał mucha, 1961; Pan Trąba, 1963; Mundur, 1965; Sprzedawca fantazji, 1968). W latach 1966–1969 pracował jako reżyser w Zespole Filmowym KADR, 1969–1970 w TVP w Warszawie, 1970–1971 w Zespole Filmowym PLAN, a od 1972 przez 10 lat pełnił funkcję reżysera Ośrodka Telewizyjnego w Gdańsku (zrealizował ponad 30 spektakli, m.in. Zdarzenia, 1965; Gramofon wspomnień, 1968; Jenny, 1973; Człowiek na warcie, 1973; Młyn na wzgórzu, 1977; Proces Alberta Forstera, 1980; Mała Rogue, 1987).
Od 1957 był członkiem Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS), w latach 1960–1983 Związku Literatów Polskich (ZLP) (w oddziale gdańskim od 1 II 1967), należał do Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF), a w okresie 1979–1982 do Związku Artystów Scen Polskich (ZASP), Pen Clubu i Stowarzyszenia Pisarzy Duńskich. Od 1969 do grudnia 1981 członek Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w 1973-1979 był członkiem Komisji Kultury Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. Od 1977 do 1979 radny Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku. W 1980 zaangażował się w działania na rzecz Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”, m.in. z żoną Aliną uczestniczył w pracach Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Grudnia 1970 w Gdyni. Od 1981 na rencie.
Autor ponad 30 książek (m.in. Gałązka światła, 1962; Sezon kolorowych chmur, 1968; Okna Zbyszka Cybulskiego, 1970; Poczta Afanasjewa, 1979; Lustro porosłe mchem, 1985; Nocne Polaków rozmowy, 1992), kilku dramatów (na przykład Olaf Grubasow, 1964; Łóżko, 1967; Pancernik Potiomkin – współautor libretta, 1967; Groch z kapustą, 1971). Jego twórczość, w szczególności zbiory opowiadań, nacechowana jest surrealizmem i bajkowością. Wykorzystywał elementy groteski, absurdu i fantastyki. Występują tu nieistniejące światy, ale i postacie – kreślone zwykle w sposób przerysowany – są obdarzane zazwyczaj dziwacznymi imionami (Jakiś Którędy, Abraham Ssak czy Jowesz Jowel) i takimi też przygodami. Atmosfera groteski tej prozy współgra z jej lirycznym i nierzadko pesymistycznym przesłaniem.
Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1980), odznakami „Za Zasługi dla Gdańska” (1962), „Zasłużonym Ziemi Gdańskiej” (1967). Zasłużony Działacz Kultury (1973).
Od lutego 1958 żonaty z Aliną z domu Ronczewską, ojciec Jerzego Włodzimierza (ur. 1 V 1967). Pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Katolickim w Sopocie.
