AURIFABER (Goldschmidt) ANDREAS, uczony, medyk
| < Poprzednie | Następne > |
ANDREAS AURIFABER (Goldschmidt) (29 XI 1513 Wrocław – 12 XII 1559 Królewiec), uczony, medyk. Syn burmistrza Wrocławia Valentina Goldschmidta i Ursuli z domu Kirstein. Brat Johannesa, teologa luterańskiego. Początkowo kształcił się we Wrocławiu, od 1527 studiował teologię i filozofię w Wittenberdze. 1 III 1532 uzyskał licencjat, a 27 VIII 1534 magisterium. W tym też czasie zmienił nazwisko z Goldschmidt na Aurifaber. Następnie wykładał na uniwersytecie w Wittenberdze. Nawiązał kontakty m.in. z Marcinem Lutrem, Filipem Melanchtonem i Georgiem Joachimem Retykiem.
W 1539, gdy władze Gdańska po opuszczeniu miasta przez rektora szkoły mariackiej Bernharda poszukiwały jego następcy, z poparciem Filipem Melanchtona został jego następcą. W imieniu gdańskiej Rady Miejskiej rozmowy z Filipem Melanchtonem prowadził w tej sprawie sekretarz miasta Georg Donner. Obejmując stanowisko opracował nowy program nauczania wyrażający idee protestanckie, który pod tytułem „Schola Dantiscana cum exhortatione ad literas bonas Latina et
Germanica” („Szkoła gdańska z łacińskim i niemieckim wezwaniem do studiów humanistycznych”) opublikował jeszcze w tym samym roku w językach łacińskim i niemieckim. Propagował m.in. naukę nie tylko łaciny, ale także języków hebrajskiego i greckiego, celem pełnego zrozumienia tekstów biblijnych. Proponował podział szkoły na trzy klasy, przydział do nich miał zależeć od wieku i zdolności dziecka, określanej przede wszystkim na podstawie jego znajomości gramatyki łacińskiej. Do pierwszej, najwyższej klasy mieli być przyjmowani uczniowie, którzy dobrze znali zasady języka łacińskiego, w klasie drugiej zadaniem było opanowanie gramatyki, a w trzeciej, najniższej, uczenie swobodnego czytania ze zrozumieniem. W zależności od postępów uczniowie mogli awansować do klasy następnej. Proponował też stworzenie osobnej grupy, dla której wykładano arytmetykę, co oznaczało, że nauka miał służyć nie tylko potrzebom religijnym, ale również codziennym i była to próba pogodzenia średniowiecznej scholastyki z humanizmem.
W 1540 w oficynie Franciscusa Rhodego wydał Practica auff das Jar M.D.XLI, uznawane za pierwszy kalendarz wydrukowany w Gdańsku. Obliczając w nim położenie planet, zastosował teorię heliocentryczną Mikołaja Kopernika, jeszcze przed publikacją (w 1543) dzieła tego uczonego. Najprawdopodobniej informację o kopernikańskiej idei zaczerpnął z pracy Georga Retyka Narratio prima. W połowie 1540 zrezygnował z funkcji rektora (zapewne z przyczyn finansowych), powrócił do Wittenbergii i prowadził tam wykłady.
W 1541 był krótko rektorem szkoły w Elblągu. W 1542 uzyskał finansowe wsparcie księcia pruskiego Albrechta Hohenzollerna na dalszą naukę, tym razem medycyny. Wedle umowy zobowiązał się po jej zakończeniu przez dziesięć lat pełnić funkcję osobistego lekarza księcia. Edukację kontynuował w Wittenberdze, Padwie i Bolonii. 1 XII 1544 został doktorem medycyny. Od 1546 mieszkał w Królewcu, był profesorem fizyki oraz profesorem medycyny tamtejszego uniwersytetu oraz osobistym lekarzem księcia Albrechta. Jako zwolennik poglądów przyszłego teścia, przybyłego w 1548 do Królewca teologa Andreasa Osiandra (1498–1552), twórcy ozjandryzmu, pozostawał w ostrym sporze teologicznym z ówczesnym (1548–1549) rektorem tamtejszego uniwersytetu, Johannem Placotomusem. Ten ostatni, próbujący usunąć obu z senatu uczelni, przypłacił to utratą łaski książęcej i wygnaniem w 1550.
W 1550 został kierownikiem uniwersyteckiej katedry medycyny w Królewcu, a w 1553 i w 1557 był rektorem tej uczelni. W imieniu księcia Albrechta posłował m.in. na polski dwór królewski. W 1551 opublikował rozprawę Succini Historia…, zawierającą opis bursztynu i sposobów jego wykorzystania w lecznictwie, która była wznawiana po jego śmierci.
W 1540 w Wittenberdze ożenił się z Heleną, córkę tamtejszego drukarza Hansa Luffta, zmarłą w 1549 podczas epidemii dżumy. W 1550 ożenił się z Agnes, córką teologa Andreasa Osiandra.
Bibliografia:
Green Jonathan, The First Copernican Astrologer. Andreas Aurifaber’s Practica for 1541, „Journal for the History of Astronomy” 2010, vol. 41, s. 157–165.
Hammann Gustav, Aurifaber (Goldschmid) Andreas, Neue Deutsche Biographie, Bd. 1, Berlin 1953, s. 456.
Odyniec Wacław, Aurifaber (Goldschmidt) Andrzej (1514–1559), Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 1, Gdańsk 1992, s. 47–48.
Paluchowski Piotr, Szarszewski Adam, Reformacja w szkole. Program nauczania z 1539 roku autorstwa Andreasa Aurifabera, „Gdański Rocznik Ewangelicki”, 13, 2019, s. 11-24.
Schnaase Eduard David, Andreas Aurifaber und seine Schola Dantiscana. Ein Beitrag zur Geschichte der Schulen in Danzig, „Altpreussischen Monatsschrift neue Folge“, Bd. 11, 1874, H. 4, s. 304–325; H. 5/6, s. 456–480.
Szarszewski Adam, Paluchowski Piotr, Dzieło „Succini Historia…” lekarza Andreasa Aurifabera (1513–1559), w: Lekarz jako autor i bohater literacki, red. Edward Białek, Dariusz Lewera, Wrocław 2019, s. 11-23 [tu dalsza bibliografia].
