MESSERSCHMIDT DANIEL GOTTLIEB, lekarz, podróżnik
| < Poprzednie | Następne > |
DANIEL GOTTLIEB MESSERSCHMIDT (Messerschmied) (16 IX 1685 Gdańsk – 25 III 1735 Petersburg), lekarz, podróżnik. Wnuk pastora z Tychowa (powiat Białogard) Georga (zm. ok. 1670), syn przybyłego z Koszalina Andreasa (1644–1725), od 2 III 1679 posiadającego obywatelstwo Gdańska, inspektora okrętowego (stoczniowego/pakowni) w służbie króla polskiego Jana Kazimierza i wcześnie zmarłej Elizabeth, córki Detloffa Matthiesena (zm. 30 XI 1692). Brat Georga Andreasa, zapisanego w czerwcu 1696 do drugiej klasy (secundy) Gimnazjum Akademickiego, zaś 28 III 1702 na uniwersytet w Królewcu, w semestrze zimowym tego roku w Lipsku, Johanna Christopfa, podobnie jak brat w 1696 (ale w sierpniu) zapisanego do Gimnazjum Akademickiego, od 3 XII 1716 dysponującego kupieckim obywatelstwem Gdańska jako tzw. Bürger-Kind (dziecko gdańskich obywateli; o podobne wystarał się 22 I 1761 jego syn Johann Andreas).
Po wstępnej nauce w domu, od 1691 był uczniem gdańskiej szkoły mariackiej, w 1696 ciężko chorował na ospę, czego ślady zostały mu na całe życie. Brak go w księdze wpisów uczniów Gimnazjum Akademickiego. 4 X 1706 zapisał się na uniwersytet w Jenie, studiował medycynę, zoologię i botanikę, od 1708 w Halle (studiował tu m.in. z Georgiem Ernstem Remusem, u wybitnego filozofa Christiana Wolffa), gdzie od 1713 doktor medycyny na podstawie rozprawy o znaczeniu mózgu w zwalczaniu chorób (Die ratione praeside universae medicinae). Pobierał też naukę języków klasycznych: greki, łaciny, hebrajskiego. Po powrocie do Gdańska otworzył praktykę lekarską, zaprzyjaźnił się z lekarzem Johannem Philippem Breynem, korzystał z jego ogrodu botanicznego, zielnika, biblioteki i zbiorów, był autorem dwuwiersza, umieszczonego pod portretem jego ojca.
W 1716 goszczący w Gdańsku car Piotr I Wielki, za namową Johanna Philippa Breynego, zaproponował mu wyjazd do Rosji w celu podjęcia badań nad bogactwami naturalnymi tego kraju. Przyjął ofertę, opuścił Gdańsk 19 II 1718 i przez Rygę w początkach kwietnia przybył do Petersburga. Początkowo miał tworzyć muzeum przyrodnicze, w 1719 podpisał umowę, w której zobowiązał się przez siedem lat badać i opisać Syberię od strony etnograficznej i przyrodniczej. Badania prowadził w latach 1719–1727. Adaptację do warunków syberyjskich oraz pierwsze (do 1721) podróże badawcze ułatwiła mu przyjaźń z poznanym w 1719 kierownikiem szkoły szwedzkich jeńców wojennych w Tobolsku, Johannem Philippem Tabbertem von Strahlenbergiem. Jako pierwszy z badaczy odkrył zamrożone całe zwłoki mamuta, odnalezione u brzegów rzeki Indigirki, którego dwa zęby w 1722 wysłał do Johanna Philippa Breynego do Gdańska. Prowadził dokładne dzienniki, które zawierają wiele obserwacji meteorologicznych, biologicznych i archeologicznych.
31 I 1727 powrócił do Moskwy, od 18 marca tego roku przebywał w Petersburgu, gdzie złożył sprawozdanie z podróży, ożenił się 17 III 1728 z Brygidą Heleną (ur. 1712/1714/15 – 1761), córką pułkownika Georga Wilhelma von Böchlera (1683 – po 1714/1715) i uczył języków. Wobec niechętnej postawy innych uczonych już w 1728 planował opuścić Rosję, sprawa odwlekła się z uwagi na ciążę żony (doszło do poronienia albo dziecko zmarło przy urodzeniu). Do Gdańska małżonkowie wyruszyli 16 IX 1729, 29 października statek, na którym podróżowali, rozbił się koło Pilawy (obecnie Bałtyjsk). Utracił prawie cały księgozbiór, kolekcję przyrodniczą i całe mienie osobiste. Po dwuletnim pobycie w Gdańsku powrócił jednak 20 IX 1731 do Petersburga. Nie mogąc znaleźć pracy w Akademii Nauk i kontynuować prac nad przywiezionymi okazami, zmarł w zapomnieniu i nędzy. W 1734 bezskutecznie próbował nawiązać z nim kontakt Johann Philipp Breyn, korzystając z pomocy rajcy (późniejszego burmistrza) Carla Gottlieba Ehlera, przebywającego w sprawach politycznych w Petersburgu. Wdowa (z dwójką dzieci) wyszła ponownie za mąż w 1736 za podróżnika, w 1734 lekarza wojsk rosyjskich oblegających Gdańsk, Georga Wilhelma Stellera (Stöllera; 1709–1746), który pozostawił ją w 1738 w Moskwie, wyruszając na wyprawę do Kazania.
Jego prace naukowe (poza doktorską) nie zostały opublikowane za jego życia, zgodnie z umową musiała wydać na to zgodę niechętna mu petersburska Akademia Nauk. Wyniki jego prac opublikował w 1730 jego szwedzki towarzysz podróży von Strahlenberg, cytowali inni badacze, m.in. Johann Georg Gmelin, Johann Amman i Georg Wilhelm Steller oraz Peter Simon Pallas, jak również historycy Gerhard Friedrich Müller i Wasilij Nikitycz Tatiszczew, a nawet etnograf Bayer przy studiowaniu języków azjatyckich, starannie przez niego dokumentowanych; dziennik podróży po Syberii wydano dopiero w okresie 1962–1977 (Forschungsreise durch Sibirien 1720–1727 / Podróż badawcza przez Syberię 1720–1727, pięć tomów, Berlin).
Bibliografia:
Die jüngere Matrikiel der Universitädt Leipzig, Bd. 2, hrgb. v. Georg Erler, Leipzig 1909, s. 287.
Die Matrikel … der Albertus-Universität zu Königsberg, ed. Georg Ehler, Bd. 2, Leipzig 1911/1912, s. 228.
Die Matrikel der Universität Jena, Bd. 2 (1652–1723), bearb. Reinhold Jauernig, Weimar 1961, s. 517.
Księga przyjęć do prawa miejskiego w Gdańsku 1536–1814, wyd. Andrzej Groth, Ewa Łączyńska-Bartoszek, Dariusz Kaczor, Gdańsk 2019, t. VI, s. 16; t. VII, s. 494, 501.
Księga wpisów uczniów Gimnazjum Gdańskiego 1580–1814, wyd. Zbigniew Nowak i Przemysław Szafran, Warszawa–Poznań 1974, s. 267.
Jahn Ilse, Messerschmidt (Messerschmied) Daniel Gottlieb , w: Neue Deutsche Biographie, Bd. 17, Berlin 1994, s. 217.
Lehfeldt Werner, Daniel Gottlieb Messerschmidt (1685–1735). Der erste Erforscher Sibiriens Versuch einer Annäherung an einen großen Wissenschaftler, Göttingen 2023.
