TRZECIAK CZESŁAW, stoczniowiec, działacz opozycji demokratycznej
| < Poprzednie | Następne > |
CZESŁAW TRZECIAK (14 XI 1921 Biestrzyków Mały, powiat radomszczański – 6 IV 2003 Gdańsk), oficer mechanik okrętowy, pracownik Stoczni Gdańskiej, działacz opozycji demokratycznej. Syn Wojciecha (1882–1946), rolnika, właściciela gospodarstwa rolnego, podczas I wojny światowej wcielonego do armii carskiej, kawalerzysty, ciężko rannego w 1918, do 1939 sołtysa w Biestrzykowie Małym. Matka, Emilia z domu Klekowska (1886–1962) pochodziła z rodziny młynarzy i rolników, od 1914 prowadziła gospodarstwo w zastępstwie nieobecnego, a później chorego męża, po jego śmierci od 1946 mieszkała w Gdańsku. Miał siedmiu braci i siostrę (adoptowaną przez rodziców). Jego brat Stanisław (1908–1988) był uczestnikiem wojny obronnej 1939 i bitwy nad Bzurą. Bracia Adam (1911–1974) oraz Roman (1913–1988) byli żołnierzami Armii Krajowej (AK) Obwodu Radomsko (Okręg Radom – Kielce kryptonim „Jodła”), uczestnikami m.in. tzw. „Akcji na Radomsko” z 7 na 8 VIII 1943, tj. ataku na tamtejsze więzienie w celu odbicia więźniów (uwolniono 51 Polaków, w tym 11 Żydów).
W 1936 ukończył szkołę powszechną w Biestrzykowie Małym. W latach 1937–1939 kontynuował naukę w Zakładzie Ślusarsko-Mechanicznym Naprawy Samochodów i Maszyn Rolniczych „Zyberyng” w Radomsku. Od 1937 do 1939 służył ochotniczo w szwadronie Przysposobienia Wojskowego Konnego (PWK), tzw. „Krakusach” (forma przygotowania młodzieży do służby wojskowej). Tuż przed wybuchem II wojny światowej otrzymał propozycję kontynuowania nauki w Korpusie Kadetów. Z powodu choroby w sierpniu 1939 nie otrzymał karty powołania i nie został zmobilizowany. Na początku 1940 wysłany został na roboty przymusowe do Niemiec, zbiegł w trakcie transportu. Zamieszkał w Radomsku. Od 1 VIII 1940 do 16 I 1945 uczył się i pracował w administrowanym przez niemieckie władze okupacyjne przedsiębiorstwie „Landwirtschaftliche Kreishandelsgenossenschaft” (Powiatowa Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa) w Dziale Centrali Maszyn jako pomocnik, monter maszyn, ślusarz-mechanik samochodowy i kierowca. Był członkiem zakładowej straży pożarnej. Udzielał wsparcia AK, m.in. wykorzystywał służbowe i remontowane w warsztacie spółdzielni samochody do przemycania prasy podziemnej oraz przewozu uzbrojonych żołnierzy AK. W 1944 aresztowany przez niemiecką policję, oskarżony został o kradzież granatów z wojskowego samochodu naprawianego w spółdzielni. Poręczenie złożył za niego majster ze spółdzielni, Czech.
Od połowy stycznia 1945 przez miesiąc przebywał w Bydgoszczy z zamiarem podjęcia pracy na kolei. W marcu 1945 zgłosił się do komendy uzupełnień Wojska Polskiego w Częstochowie, został zmobilizowany i wcielony do wojskowej straży pożarnej. Od 4 IV 1945 w Gdańsku, w Terenowej Zawodowej Straży Pożarnej. Zamieszkał na Osieku, przy ul. Stare Domki. Od kwietnia do 25 VIII 1945 jako wojskowy, a następnie cywilny strażak mechanik, kierowca oraz operator sprzętu gasił pożary i brał udział w odgruzowywaniu gdańskiego Śródmieścia.
Od 4 IX 1945 zatrudniony był na Wydziale Naprawy Maszyn Parowych (Okrętowych) Stoczni nr 1 w Gdańsku (zob. Stocznie po 1945. Zjednoczenie Stoczni Polskich). Pracował w charakterze ślusarza maszynowego i montera, początkowo przy montażu kotłów okrętowych i maszyn parowych oraz przy remontach jednostek pływających, m.in. przy pierwszym remontowanym holowniku „Wrona”. Jego nazwisko znalazło się w wykazie „Pionierów Stoczni Gdańskiej 1945”, w opracowaniu z 1964 w związku z obchodami 30-lecia PRL. Brał udział w zabezpieczaniu, uprzątaniu i odbudowie stoczni oraz kompletowaniu wyposażenia i parku maszynowego, m.in. dla powstającej zakładowej straży pożarnej. Przez trzy lata pełnił nadzór nad tym sprzętem. W 1946 brał udział w pierwszych protestach na tle płacowym w Stoczni.
Od 4 IX 1945 był członkiem Związku Zawodowego Metalowców. W 1947 ukończył kurs ślusarzy samochodowych w Naukowym Instytucie Rzemieślniczym w Gdańsku, a w 1948 kurs kierowców pojazdów mechanicznych prowadzony przez Związek Zawodowy Transportowców RP. Od 1 X 1948 pełnił funkcję brygadzisty. Uczestniczył w budowie s/s „Sołdek” i kolejnych drobnicowców typu B-30. Od 1 V 1951 do 14 XI 1954 pracował na Wydziale Montażu Maszyn Okrętowych W-1 jako mistrz montażu maszyn. Następnie pełnił funkcję nadmistrza, tj. mistrza o wyższych kwalifikacjach. Kierował pracami montażowymi siłowni okrętowych oraz tzw. „próbami zdanymi”, tj. przed przekazaniem statku armatorowi.
Na początku 50. XX wieku szykanowany był ze względu na niewłaściwe pochodzenie społeczne („kułackie”), „reakcyjną” postawę ideologiczną oraz niedostateczne wyniki we współzawodnictwie pracy. Pobity w stoczniowej placówce Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (UB), co spowodowało uszkodzenie błędnika. W 1952, podczas czystek w Stoczni, był zagrożony zwolnieniem z pracy, a wraz z chorą matką wysiedleniem z Gdańska i Wybrzeża. Od 15 XI 1954 mechanik okrętowy na Wydziale Prób i Obsługi Statków P-1. W latach 1956–1957 uczestnik Kursu Oficerów Mechaników Okrętowych IV Klasy Centralnego Zarządu Przemysłu Okrętowego. Brał udział w tzw. „próbach na uwięzi”, polegających na sprawdzeniu systemów wewnętrznych statków zacumowanych przy nabrzeżach i próbach morskich. Pełnił m.in. funkcję III i IV mechanika w stopniu oficera oraz kierownika maszynowni. W 1961 zainicjował i występował jako pełnomocnik stoczniowych załóg pływających, walcząc o prawa pracownicze, w tym rekompensaty za pracę w niebezpiecznych warunkach (podczas prób statków istniało niebezpieczeństwo eksplozji z uwagi na ponadnormatywne obciążenia kotłów okrętowych i butli ze sprężonym powietrzem). Proces toczył się początkowo w komisji rozjemczej, a następnie w sądzie pracy. Sprawa trwała 16 lat i zakończyła się w Sądzie Najwyższym wygraną stoczniowców/załóg pływających. 25 VI 1964 otrzymał tytuł mistrza w zawodzie ślusarz maszynowy, a w 1969 uzyskał stopień marynarski – motorzysty okrętowego.
Był uczestnikiem strajku załogi Stoczni Gdańskiej w Grudniu ’70 (w nocy z 14 na 15 XII 1970 wrócił z prób morskich na bazie rybackiej „Marszałek Mereczkow”, typ B-69/16). Brał udział w ulicznym proteście, obecny przy płonącej siedzibie Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. Uczestnik strajku na terenie Stoczni w czerwcu 1976 i w Sierpniu ’80 (od 14 t.m.). Był delegatem Wydziału Prób P-1 do zakładowego Komitetu Strajkowego. Członek Komitetu Założycielskiego, od września 1980 członek NSZZ „Solidarność” (nr leg. 000017). Od stycznia 1981 był członkiem Prezydium Komisji Wydziałowej NSZZ „Solidarność” Wydziału P-1. We wrześniu 1981 wszedł w skład Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania (KOWzP), powołanym do realizacji punktu nr 4 Porozumienia Gdańskiego.
Od czerwca 1981 na emeryturze. W latach 1981–1983 oraz 1987–1988 pracował w niepełnym wymiarze w Centralnym Muzeum Morskim. Po wprowadzeniu stanu wojennego, w nocy z 12 na 13 XII 1981 aresztowany na krótko w Opolu, gdzie przebywał z delegacją „Solidarności” Stoczni Gdańskiej biorącą udział w poświęceniu sztandaru NSZZ „Solidarność” Zakładów Przemysłu Bawełnianego "Frotex" w Prudniku. W latach 1982–1989 współorganizował Tajną Komisję Zakładową (TKZ) NSZZ „Solidarność” Stoczni Gdańskiej, wchodził w skład jej prezydium. Opracowywał i sygnował dokumenty Komisji, kolportował wydawnictwa i prasę podziemną. Współpracował z redakcją podziemnego pisma stoczniowego „Rozwaga i Solidarność”. Był kurierem TKZ oraz łącznikiem w kontaktach z księżmi Henrykiem Jankowskim oraz Hilarym Jastakiem z Gdyni. Od 1984 członek Bractwa Oblatów św. Brygidy, m.in. pełnił służbę przy grobie ks. Jerzego Popiełuszki. Także członek Kościelnej Służby Mężczyzn „Semper Fidelis” oraz Chóru „Solidarność”.
W maju i sierpniu 1988 był uczestnikiem strajków w Stoczni Gdańskiej ( strajki w Stoczni Gdańskiej w 1988). Podczas pierwszego strajku pełnił funkcję łącznika oraz organizował system zaopatrzenia strajkujących w żywność. W sierpniu brał udział w przygotowaniu kolejnego strajku, który zainicjował wraz z Alojzym Szablewskim. Był członkiem Komitetu Strajkowego Stoczni Gdańskiej oraz ponownie szefem zaopatrzenia protestujących. 27 I 1990 uczestniczył w odcięciu napisu „im. Lenina” z historycznej Bramy nr 2 i wywiezieniu statuy Lenina z Sali BHP Stoczni Gdańskiej. W 1999 był współzałożycielem Stowarzyszenia Akcjonariuszy i Obrońców Stoczni Gdańskiej „Arka”.
Odznaczony Brązowym (1957) i Złotym (1961) Krzyżem Zasługi, odznaką „Za zasługi dla Gdańska” (1960), złotą odznaką honorową „Zasłużony Stoczni Gdańskiej im. Lenina” (1980), odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1997). Po śmierci uhonorowany Krzyżem Wolności i Solidarności (2018) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2018).
Od 20 VII 1969 żonaty był z Jadwigą z domu Werpechowską (23 VII 1936 Narew – 15 XII 2024 Gdańsk), dyplomowaną pielęgniarką. Ojciec Grzegorza (ur. 1970) – absolwenta Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Rakietowych i Artylerii w Toruniu, Politechniki Łódzkiej oraz Marynarki Wojennej w Gdyni, majora Wojska Polskiego, dowódcy eskadry samolotów bezzałogowych, eksperta Urzędu Lotnictwa Cywilnego i Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej oraz Państwowej Komisji Badania Wypadków Lotniczych, wykładowcy Lotniczej Akademii Wojskowej w Dęblinie, Dyrektora Centrum Technologii Bezzałogowych w Instytucie Lotnictwa, przedsiębiorcy – oraz Andrzeja (ur. 1973, Gdańsk), historyka. Pochowany 10 IV 2003 na Cmentarzu Garnizonowym.
Bibliografia:
Informacje Andrzeja Trzeciaka.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, sygn. IPN Gd BU 003/16/5 t. 1.
Historia Stoczni Gdańskiej, pod red. Konrada Kocha, Jakuba Kufla, Wojciecha Polaka, Przemysława Ruchlewskiego, Magdaleny Staręgi i Andrzeja Trzeciaka, Gdańsk 2018.
Kazański Arkadiusz, Trzeciak Czesław, https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/19214,Trzeciak-Czeslaw.html.
Nawrocki Andrzej, Trzeciak Andrzej, Jak działała Stocznia Gdańska, Gdańsk 2022.
Trzeciak Andrzej, Stocznia Gdańska. Miejsca, ludzie, historie, Gdańsk 2020.
https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/125376.
