ZABYTKI SZTUKI GDAŃSKIEJ W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE
| < Poprzednie | Następne > |
ZABYTKI SZTUKI GDAŃSKIEJ W ZBIORACH MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE (MNW). Muzeum Narodowe w Warszawie (od 1938 przy Alejach Jerozolimskich 3) powołano 20 V 1882 mocą Uchwały o wychowaniu publicznym w Królestwie Polskim. Nosiło nazwę Muzeum Sztuk Pięknych i podlegało Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zostało początkowo przekształcone w Muzeum Narodowe Miasta Stołecznego Warszawy, ale jeszcze w 1918 w Muzeum Narodowe i w tym samym roku połączone z Muzeum Wojska Polskiego. 7 V 1945 zostało uznane za centralną instytucję państwową.
6 V 1945 polskie władze przyjęły ustawę o majątkach opuszczonych i porzuconych, której artykuł 13 stanowił: „organizacje kulturalne i oświatowe szczególnie prześladowane przez okupanta mogą wystąpić do Głównego Urzędu Tymczasowego Zarządu Państwowego z wnioskiem o oddanie im w zarząd i użytkowanie niektórych majątków opuszczonych lub porzuconych”. 8 III 1946 ukazał się dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich, zastępujący ustawę wcześniejszą, którego artykuł 2.1 wskazywał: „Z mocy samego prawa przechodzi na własność Skarbu Państwa wszelki majątek: a) Rzeszy Niemieckiej i byłego wolnego miasta Gdańska”. Na podstawie tych aktów prawnych z ramienia MMW na Pomorzu akcją rewindykacji i zabezpieczenia zabytków ruchomych kierował prof. Michał Walicki, kustosz tegoż muzeum.
W ramach tej akcji w latach 1945–1946 z Gdańska do MNW trafiły m.in. obiekty z kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (NMP): retabulum ołtarzowe z kaplicy św. Kośmy i Damiana z około 1420/1425, dyptyk Winterfeldów z około 1430/1435, tablica Tron łaski z kaplicy św. Trójcy z około 1435/1440, Tryptyk Jerozolimski z około 1490/1497, ołtarz św. Rajnolda z około 1516, z kościoła św. Katarzyny ołtarz Boga Ojca – wszystkie one nadal znajdują się w zbiorach MNW – oraz wymienione niżej zabytki stopniowo rewindykowane do Gdańska od schyłku lat 70. XX wieku.
Jako pierwsza 22 III 1979 powróciła do kościoła NMP rzeźba Pięknej Madonny. Ówczesny dyrektor MNW, Stanisław Lorentz, przekazał zabytek w bardzo złym stanie, wynikającym z braku odpowiedniego zabezpieczenia rzeźby podczas jej przetrzymywania w magazynach MNW.
W listopadzie 1980 z inicjatywy gdańskich władz kościelnych pod petycją skierowaną do najwyższych organów władzy zebrano ponad 5000 podpisów gdańszczan i turystów, popierających zwrot gdańskich zabytków: „My, mieszkańcy Ziemi Gdańskiej, mamy naturalne prawo do tego, aby te gdańskie obiekty sakralne tu w naszych zabytkowych świątyniach, na swym odwiecznym miejscu, świadczyły o wielkości polskich serc, rąk i umysłów”. 27 V 1981 – na mocy umowy podpisanej przez Ministerstwo Kultury i Sztuki (reprezentowane przez wiceministra prof. Wiktora Zina) oraz tzw. stronę gdańską (reprezentowaną przez przedstawicieli NSZZ „Solidarność” z dziewięciu największych zakładów pracy, wojewódzkiego konserwatora zabytków Mirosława Zeidlera, gdańskich konserwatorów i księdza Stanisława Bogdanowicza) – MNW zwróciło kościołowi NMP: gotyckie rzeźby z grupy Ukrzyżowania z około 1517, odlewy z brązu z chrzcielnicy, alabastrowe kwatery z ołtarza św. Jakuba powstałe po 1423, epitafia znanych i zasłużonych członków rodów gdańskich patrycjuszy oraz kilka predelli ołtarzowych. Z Zamku Królewskiego w Warszawie udało się odzyskać żyrandole. Ustalono, że zwrot kolejnych zabytków nastąpi do 30 IV 1982. Do tego jednak nie doszło ze względu na wprowadzenie stanu wojennego (13 XII 1981).
Po zmianach ustrojowych biskup gdański Tadeusz Gocłowski w grudniu 1989 zwrócił się listownie do premiera Tadeusza Mazowieckiego o kontynuację rozpoczętych już zwrotów. W czerwcu Rada Miasta Gdańska zobowiązała prezydenta miasta do podjęcia działań w tej sprawie. 14 IX 1990 ks. Stanisław Bogdanowicz przed sejmową Komisją Kultury i Środków Przekazu wygłosił specjalny wykład poświęcony rewindykacji gdańskich dzieł, uzyskując jej poparcie.
7 II 1991 powołano gdańsko-warszawską komisję pod przewodnictwem ministra kultury Marka Rostworowskiego, mającą zadecydować o losach dwunastu zabytków z kościoła NMP. W maju wicewojewoda gdański Józef Borzyszkowski skierował do premiera Jana Krzysztofa Bieleckiego pismo w imieniu społeczności Wybrzeża o wsparcie starań. W czerwcu podobne pismo skierował do prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (RP) Lecha Wałęsy. W grudniu 1991 gdański prokurator wojewódzki Leszek Lackorzyński w imieniu parafii NMP złożył pozew do Sądu Wojewódzkiego w Warszawie o zwrot zabytków. Sąd skłaniał się do polubownego załatwienia sprawy, jednak strony nie doszły do porozumienia. Po interwencji ks. Stanisława Bogdanowicza w 1991 prezydent RP Lech Wałęsa, powołując się ratyfikowaną przez Polskę konwencję UNESCO, podjął decyzję o zwrocie dzieł do Gdańska. 21 I 1992 dyrektor MNW Włodzimierz Godlewski i ks. Stanisław Bogdanowicz podpisali porozumienie o wypożyczeniu do Gdańska grupy obiektów.
20 V 1992 pod eskortą Żandarmerii Wojskowej przybyły do Gdańska na zasadzie depozytu m.in.: dwa skrzydła i predella ołtarza Ferberów z około 1481, Tablica Dziesięciorga Przykazań z lat około 1480–1490, obraz Ecco Homo ( sędzia), mały ołtarz Ferberów z około 1485 oraz malowidło wotywne Johanna Ferbera. Starano się też o odzyskanie ołtarza Ukrzyżowania z około 1500 z Pruszcza Gdańskiego oraz ołtarzy z kościoła św. Katarzyny, z Suchego Dębu oraz z Helu.
14 XII 1993 odbyło się posiedzenie Zespołu Ochrony Dziedzictwa – Rady ds. Kultury przy Prezydencie RP oraz przedstawicieli obu stron: proboszcza kościoła NMP ks. Stanisława Bogdanowicza i dyrektora MNW Włodzimierza Godlewskiego. Uzgodniono, że dzieła powinny powrócić do kościołów diecezji gdańskiej pod warunkiem zabezpieczenia dzieł przez administrację kościelną.
Do końca maja 1994, po naciskach ministra kultury i sztuki Kazimierza Dejmka, MNW zwróciło kilka kolejnych obiektów, między innymi do kościoła NMP retabulum baldachimowe z kaplicy bractwa kapłańskiego z lat około 1473–1478. 30 III 2006 Rada Miasta Gdańska zwróciła się z apelem do ministra kultury i dziedzictwa narodowego Kazimierza Ujazdowskiego o zwrot pięciu ołtarzy wciąż pozostających w MNW.
W 2004 wygasła umowa MNW i kościoła NMP o depozyt osiemnastu dzieł będących własnością MNW przechowywanych w gdańskim kościele. Ponieważ umowy nie przedłużono, podobnie jak kolejnych, proponowanych w latach 2007 i 2010, MNW zwróciło się o zwrot dzieł, których w świetle prawa po 1945 było właścicielem. Ksiądz Stanisław Bogdanowicz komentował sprawę na łamach prasy: „To byłaby grabież. Jak trzeba będzie, użyjemy koktajlów Mołotowa, a zabytków nie oddamy”, na co odpowiedziała dyrektor MNW Agnieszka Morawińska: „Nie jest tak, że każdy historyczny właściciel ma prawo do dzieł, które są naszym dziedzictwem narodowym”. W 2011 MNW domagało się, by umożliwiono przeprowadzenie inspekcji dzieł przez muzealnego konserwatora w Warszawie, na co nie zgodził się ks. Stanisław Bogdanowicz oraz konserwator świątyni Tomasz Korzeniowski, proponując oględziny w ramach zwiedzania bazyliki. 9 lutego tego roku posłowie na Sejm RP Zbigniew Kozak oraz Andrzej Jaworski wystosowali pismo do ministra kultury Bogdana Zdrojewskiego (oraz do wiadomości premiera Donalda Tuska), w którym „zaniepokojeni roszczeniami MNW” zwracali się o pomoc w rozwiązaniu problemu. Sprawa nie została rozstrzygnięta i w takim stanie pozostaje obecnie.
