BUDYNEK ODDZIAŁU OKRĘGOWEGO NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO
| < Poprzednie | Następne > |
BUDYNEK ODDZIAŁU OKRĘGOWEGO NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO, wcześniej siedziba Reichsbankhauptstelle (główna filia Banku Rzeszy), ul. Okopowa 1 (do 1945: Karrenwall) i Bank von Danzig. Oddział Banku Rzeszy obejmujący prowincję Prusy Zachodnie powstał w Gdańsku w 1879. Wcześniej (1814–1879) działał w Gdańsku oddział państwowy banku pruskiego (Königliche Bank), początkowo przy Langer Markt 450 (Długi Targ 20), od 10 IX 1859 w zakupionej na ten cel kamienicy przy Jopengasse 69 (ul. Piwna). Po likwidacji zachodniego wewnętrznego ciągu obwarowań (rozpoczętej w 1895), w miejscu dawnych wałów ( fortyfikacje), między zespołem Katowni i Wieży Więziennej, An der Reitbahn (ul. Bogusławskiego) oraz nowo wytyczoną ul. Karrenwall (Okopową), powstał kwartał, w którym najbardziej prestiżowa była działka w północno-zachodnim narożniku, obok najważniejszego wjazdu do Głównego Miasta. Zajął ją budynek banku, wzniesiony w latach 1902–1906 według projektu arch. Maxa Hasaka (15 II 1856, Wiązów, Śląsk – 14 IX 1934, Berlin), autora projektów wielu gmachów oddziałów Banku Rzeszy na terenie Cesarstwa, w tym np. Akwizgranie, Karlsruhe, Lipsku, Lubece, Kolonii, Münster, Monachium, Stralsundzie. Dawną siedzibę banku przy Jopengasse 69 nabył Christian Johann Petersen.
Gmach zaprojektowano na planie litery L, dłuższym bokiem zwrócony w zachodnią stronę. Główne wejście znalazło się od strony Bramy Wyżynnej, na wschodnim krańcu krótszej elewacji, od strony głównego kierunku, z którego mogli nadchodzić lub przyjeżdżać klienci. Przy reprezentacyjnym wejściu powstała główna klatka schodowa. Duża sala operacyjna z kasami, o powierzchni około 300 m², zajęła północno-zachodnią część parteru, w południowym krańcu zachodniego skrzydła urządzono mieszkania dla pracowników (z własną klatką schodową). Pierwsze piętro zajęło mieszkanie dyrektora, drugie – dwa mieszkania służbowe. Plan budynku zaprojektowano, kierując się przede wszystkim potrzebami funkcjonalnymi. Elewacja zachodnia otrzymała jednak ściśle symetryczną, dziewięcioosiową kompozycję, nieodpowiadającą układowi kryjących się za nią pomieszczeń. W siedmiu środkowych osiach na parterze znalazły się duże okna zwieńczone półkolistymi łukami wspartymi na kolumnach z jońskimi głowicami. Piętra oświetliły mniejsze, prostokątne okna. Środkową oś zachodniej elewacji zaakcentował balkon na pierwszym piętrze i wysoki szczyt, a po bokach powstały wykusze, przybierające ponad gzymsem kształt wieżyczek zwieńczonych smukłymi hełmami. Na wykuszach umieszczono płaskorzeźby z wizerunkami hrabiego Ludwiga von Dohna, zasłużonych gdańszczan: Jana Heweliusza, Daniela Gralatha, Jakoba Kabruna, Daniela Chodowieckiego i Leopolda Wintera (odtworzone podczas renowacji fasady w 1999). W elewacji północnej nieco większy wykusz zaakcentował skrajną oś z głównym wejściem. Także ta elewacja została zwieńczona wysokim szczytem. Bank ozdobiły bogate dekoracje, w tym rzeźby, płaskorzeźby, kamienne cokoły i gzymsy, bogate obramienia okien, zwieńczenia słupków balustrady balkonu w formie kul.
Projektując detale, w większości wykonane z piaskowca i częściowo złocone, użyto form północnego neorenesansu, stosowanego na przełomie XIX i XX wieku w fasadach wielu budowanych wówczas w Gdańsku gmachów publicznych. We wnętrzu, podobnie jak w elewacjach, znalazły się liczne dekoracje i ozdobnie rozwiązane detale architektoniczne. W stropie sali operacyjnej przestrzenie między stalowymi belkami pokrytymi miedzią wypełniły majolikowe kasetony. Belki wsparły się na monolitycznych granitowych filarach. Większość pozostałych pomieszczeń banku nie była uboższa niż główna sala. Oficjalne otwarcie przeniesionego z Jopengasse banku odbyło się 13 VII 1906, wcześniej, 28 V 1906, zwiedził go cesarz Wilhelm II. Do 1945 działał pod adresem Karrenwall 10 (ul. Okopowa 1).
W 1945 w większym stopniu zostały uszkodzone jedynie szczyty i hełmy wieżyczek (ich pozostałości rozebrano). Budynek został przejęty przez Narodowy Bank Polski i Bank Gospodarstwa Krajowego (ul. Okopowa 9). 4 III 1947, podczas prac dekarskich, w wyniku zaprószenia ognia na poddaszu (od piecyka koksowego pracującego blacharza) spłonął dach, poddasze i ostatnie piętro Banku Gospodarstwa Krajowego. W 1999 Jacek Krenz oraz Beata i Piotr Lochowie wykonali (zrealizowany) projekt przebudowy głównej sali; wyeksponowano wówczas i odrestaurowano niektóre elementy dawnego wyposażenia. Pracom konserwatorskim i restauratorskim poddano także elewacje gmachu (zakończone w lutym 2000), m.in. odbudowano szczyt budynku według projektu Grzegorza Sulikowskiego, rzeźby na szczycie wykonał Stanisław Wyrostek, Barbara i Ludwik Brzuskiewiczowie dokonali odnowienia elewacji i klatki schodowej.
Bibliografia:
Ehrhardt Albrecht, Reichsbank, w: Danzig und seine Bauten, Berlin 1908, s. 227–229.
Gerc Lidia, Bank Rzeszy w Gdańsku – symbol finansowej prosperity miasta, w: Studia z architektury nowoczesnej, red. Joanna Kucharzewska, Jerzy Malinowski, Toruń 2009, s. 113–144.
Omilanowska Małgorzata, Gdańska czy(li) niemiecka? Problematyka identyfikacji narodowej i regionalnej na przykładzie architektury Gdańska z lat 1871–1914, w: taż, Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi, Gdańsk 2018, s. 49.
